Η Ευρώπη φαίνεται να είναι ένας ανορθόδοξος υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου. Πέρα από μερικούς προμηθευτές τσαντών και φαρμάκων αδυνατίσματος, λίγες από τις μεγάλες εταιρείες της ανταγωνίζονται με επιτυχία τους αντιπάλους της, από την Αμερική και την Κίνα, των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου.
Η διαπραγμάτευση μιας εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ σημαίνει ότι οι χώρες στην άλλη άκρη του κόσμου οφείλουν να δεχτούν αδιαμαρτύρητα πως η σαμπάνια μπορεί να προέρχεται μόνο από τη βόρεια περιοχή της Γαλλίας και, φυσικά, η φέτα από την Ελλάδα.
Πίσω στην Ευρώπη, η παραμικρή νύξη για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου κάνει τους αγρότες από όλη την ήπειρο να κατεβαίνουν στις Βρυξέλλες και να επιτίθενται τους ευρωκράτες με αυγά και κοπριά.
Αντέχει η Ευρώπη οικονομικά να μείνει τελευταία στο ελεύθερο εμπόριο;
Παρ’ όλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου – έστω και εξ ορισμού. Η Αμερική, η οποία έχτισε το παγκόσμιο σύστημα ελεύθερων συναλλαγών μαζί με την Ευρώπη τις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διοικείται τώρα από έναν πρόεδρο που λατρεύει τους δασμούς σχεδόν όσο και τους φανταχτερούς ουρανοξύστες.
Το εμπόριο είχε να κάνει με την οικονομία – τώρα έχει να κάνει και με τη γεωπολιτική
Η Κίνα δεν είναι καλύτερη. Αν και πλούτισε εν μέρει χάρη στην εξαγωγική της δεινότητα, συνεχίζει να επιβαρύνει τις ευνοούμενες εταιρείες με επιδοτήσεις, ενάντια στο πνεύμα των κανόνων ελεύθερου εμπορίου – αυτή την εβδομάδα, επέβαλε ανταποδοτικούς δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα.
Πολλές μικρότερες οικονομίες, από την Κόστα Ρίκα έως την Ιαπωνία, παραμένουν προσηλωμένες στις αυστηρές διατάξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Αλλά από τα τρία μεγάλα οικονομικά μπλοκ του κόσμου, η ΕΕ είναι το μόνο που θα μπορούσε εύλογα να κρυφτεί πίσω από εμπορικά οδοφράγματα – αφήνοντας τις επιχειρήσεις της να εξυπηρετούν μια αγορά άνω των 400 εκατομμυρίων καταναλωτών – κάτι που μέχρι στιγμής έχει αποφασίσει να μην κάνει.
Η συμμετοχή σε αυτό το «κλαμπ» μιας μεγάλης, ανοικτής οικονομίας προκαλεί νευρικότητα σε ορισμένους πολιτικούς. Είναι η ΕΕ τόσο αφελής ώστε να ακολουθήσει τους παγκόσμιους κανόνες που άλλοι έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό; Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει οικονομικά να παραμείνει τελευταία στο ελεύθερο εμπόριο στον κόσμο;
Η απειλή Τραμπ για τις εξαγωγές και εισαγωγές της ΕΕ
Η σύντομη απάντηση είναι ότι μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή. Οι «ιαχές» του Ντόναλντ Τραμπ για το εμπόριο είναι ανησυχητικές για την Ευρώπη, ακριβώς επειδή το διεθνές εμπόριο έχει τόσο μεγάλη σημασία γι’ αυτήν. Γιατί, παρά τη διαρκή κρίση οικονομικής αναιμίας, η ΕΕ είναι μια εισαγωγική και εξαγωγική δύναμη. Οι 27 χώρες της πωλούν περισσότερα αγαθά σε ξένους από οποιονδήποτε άλλον εκτός από την Κίνα και βρίσκονται πίσω μόνο από την Αμερική όταν πρόκειται να τα αγοράσουν.
Παρά τη μικρότερη οικονομία της, η ΕΕ ξεπερνά την Αμερική σε απόλυτους όρους. Αποστέλλει και λαμβάνει αγαθά από χώρες εκτός του μπλοκ αξίας 29% του ΑΕΠ, έναντι 19% για την Αμερική. Το πλεόνασμα του εμπορίου εκτός των συνόρων της ομάδας των «27» είναι ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή οικονομία, δεδομένου μάλιστα ότι οι δικοί της καταναλωτές (και πολλές κυβερνήσεις) βρίσκονται σε δύσκολη θέση.
«Η Ευρώπη στηρίζεται στις εξαγωγές περισσότερο από άλλες περιοχές», επισημαίνει ο Μπραντ Σέτσερ του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, μιας αμερικανικής δεξαμενής σκέψης, που μίλησε στον Economist.
Δύο προοπτικές «στοιχειώνουν» την ΕΕ. Η πρώτη είναι μια αναπόφευκτη εμπορική διαμάχη με τον Τραμπ, ο οποίος υποστηρίζει για την ΕΕ ότι διακατέχεται από «φρικαλεότητα» στο εμπόριο και έχει υποσχεθεί να επιβάλει τους αγαπημένους του δασμούς, όπως έκανε και στην πρώτη του θητεία. Αν υποθέσουμε ότι η απειλή τίθεται σε εφαρμογή, αυτό θα «στραγγαλίσει» τις εξαγωγές της Ευρώπης προς τη μεγαλύτερη αγορά της, την ώρα που η οικονομία της βρίσκεται σε ύφεση.
Ο παράγοντας «Κίνα» και τα φθηνά προϊόντα της
Ο δεύτερος φόβος είναι πώς θα αντιδράσει η Κίνα όταν βρεθεί στο στόχαστρο του αμερικανικού προστατευτισμού. Με τη δική της μεγαλύτερη εξωτερική αγορά να περιορίζεται όλο και περισσότερο, η Κίνα θα μπορούσε να εκτρέψει αγαθά προς την ακόμη ανοικτή ΕΕ, ώστε να διατηρήσει τα εργοστάσιά της σε λειτουργία.
Αν και οι καταναλωτές θα επωφεληθούν από τα φθηνά προϊόντα, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που κατασκευάζουν εκεί αυτοκίνητα, πλυντήρια πιάτων και άλλα παρόμοια θα υποφέρουν. Οι πολιτικοί είναι απίθανο να το ανεχτούν αυτό – μια αύξηση των κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων (EV), που κατευθύνονταν στην ΕΕ πέρυσι, ώθησε το μπλοκ να επιβάλει δασμούς περίπου 35%, δήθεν για να αντισταθμίσει το πλεονέκτημα που αποκομίζουν οι κινεζικές επιχειρήσεις από τις κρατικές επιδοτήσεις.
Αυτή η ανησυχία για την πτώση των εξαγωγών και την αύξηση των εισαγωγών έρχεται να προστεθεί σε έναν αυξανόμενο σκεπτικισμό σε ορισμένες πλευρές της ΕΕ σχετικά με τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου.
Εμπόριο και γεωπολιτική
Αυτές τις μέρες δεν είναι μόνο οι Ευρωπαίοι αγρότες που διαμαρτύρονται για τις εισαγωγές. «Το εμπόριο είχε να κάνει με την οικονομία – τώρα έχει να κάνει και με τη γεωπολιτική», λέει ο Jacob Kirkegaard στο Bruegel, μια δεξαμενή σκέψης στις Βρυξέλλες.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού που εκτείνονται σε όλο τον κόσμο θεωρούνταν κάποτε έξυπνες επιχειρήσεις. Τώρα οι πολιτικοί ανησυχούν περισσότερο για την οικονομική ασφάλεια και για την εξάρτηση από πράγματα που παράγονται από πιθανούς «εχθρούς» (π.χ. το ρωσικό φυσικό αέριο).
Η Γαλλία, η οποία από καιρό είναι επιφυλακτική απέναντι στο υπερβολικά ανοιχτό εμπόριο, με τον Εμανουέλ Μακρόν να έχει διαμηνύσει στο πρόσφατο παρελθόν ότι… «καλό το ελεύθερο εμπόριο, αλλά ακόμα πιο καλός ο Γάλλος αγρότης», έχει προωθήσει την ιδέα της «στρατηγικής αυτονομίας», δηλαδή της μείωσης της εξάρτησης από τους ξένους.
Η Γερμανία συνήθιζε να ενδιαφέρεται για το εμπόριο με την Κίνα, όταν αυτό σήμαινε την αποστολή πολλών αυτοκινήτων εκεί – λιγότερο τώρα που οι Κινέζοι αντίπαλοι κατασκευάζουν παγκοσμίως κορυφαία ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Η ΕΕ έχει επίσης δυσχεράνει το διεθνές εμπόριο, επιμένοντας ότι οι εταίροι της πρέπει να ασπάζονται τους ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς κανόνες ως προϋπόθεση για το εμπόριο: οι χώρες που εξάγουν χάλυβα, κατασκευασμένο με άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη, για παράδειγμα, θα πρέπει σύντομα να πληρώνουν σε έναν «μηχανισμό προσαρμογής των συνόρων στον άνθρακα».
Ευτυχώς για τους ελεύθερους εμπόρους, η επιρροή της Γαλλίας στην Ευρώπη έχει ατονήσει, καθώς η πολιτική της έχει βυθιστεί στο χάος. Και υπάρχουν ακόμη πολλοί οπαδοί του ανοιχτού εμπορίου στην Ευρώπη, ιδίως μεταξύ των μικρότερων χωρών της, από την Δανία μέχρι την Τσεχική Δημοκρατία και την Ιρλανδία. Οι επιχειρήσεις τους ευημερούν εδώ και καιρό κοιτάζοντας πέρα από τις ασήμαντες εγχώριες αγορές.
Ποιες είναι οι επιλογές της Ευρώπης;
Η μείωση των εμπορικών φραγμών είναι κατοχυρωμένη στις ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ, επισημαίνει η Cecilia Malmstrom, πρώην επίτροπος Εμπορίου του μπλοκ.
Χωρίς άλλη επιλογή από το να συνεχίσει να διαπραγματεύεται, ποιες είναι οι επιλογές της Ευρώπης; Μια λύση είναι να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ Κίνας και Αμερικής. Αξιωματούχοι της ΕΕ πρότειναν ότι το μπλοκ θα πρέπει να βοηθήσει την Αμερική να περιορίσει την «πρόκληση» των κινεζικών εξαγωγών ή, αντίθετα, να αναζητήσει τρόπους επέκτασης του εμπορίου της με την Κίνα.
Εν τω μεταξύ, το μπλοκ έχει υπογράψει ή δρομολογήσει μια σειρά διμερών εμπορικών συμφωνιών με μικρότερους εταίρους τους τελευταίους μήνες, όπως το Μεξικό, η Μαλαισία και η Mercosur, ένα μπλοκ που περιλαμβάνει την Βραζιλία και την Αργεντινή. Περισσότερες τέτοιες συμφωνίες βρίσκονται στα σκαριά, προς εκνευρισμό των αγροτών. Αν όμως οι δύο γίγαντες της παγκόσμιας οικονομίας κάνουν πίσω από το ελεύθερο εμπόριο, η Ευρώπη θα χρειαστεί νέους εταίρους.
