Στην Ελλάδα αν και η στεγαστική κρίση είναι από τις πλέον οξυμμένες, με τους ενοικιαστές να πλήττονται διπλά, δεν διαθέτουμε ρωμαλέα κινήματα για το δικαίωμα στη στέγη. Αντίθετα σε χώρες όπως η Ισπανία και η Γερμανία (ιδίως το Βερολίνο), οι ενοικιαστές οργανώνονται συλλογικά , διεκδικώντας όχι μόνο δίκαιες τιμές στα ενοίκια αλλά και στέγαση για όλους, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.
Αποκαλυπτικό ρεπορτάζ στην πολύγλωσση πλατφόρμα Voxeurop, παρουσιάζει το θέμα των στεγαστικών διακρίσεων, ως «το άλλο πρόσωπο της στεγαστικής κρίσης»
Με αφετηρία την κατάσταση στις ισπανικές πόλεις, όπου τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 78% την τελευταία δεκαετία, το Voxeurop ερευνά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ενοικιαστές σε όλη την Ευρώπη, λόγω χρώματος, θρησκεύματος ή εθνοτικής-φυλετικής καταγωγής.
Μαζικές διαδηλώσεις για το δικαίωμα στη στέγαση
Η Ισπανία τους τελευταίους μήνες συγκλονίζεται από μαζικές διαδηλώσεις, με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, με το αίτημα για μια επείγουσα στεγαστική μεταρρύθμιση, που να εξασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση στην κατοικία.
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η ανεξάρτητη οργάνωση Provivienda, με τη χρηματοδότηση της ισπανικής κυβέρνησης, το 70% των κτηματομεσιτικών γραφείων αρνούνται την ενοικίαση ή την πώληση διαμερισμάτων σε άτομα με βάση την καταγωγή τους – ακόμα και αν πληρούν όλες τις άλλες προϋποθέσεις.
Το πρόβλημα είναι πανευρωπαϊκό και στρέφεται πρωτίστως ενάντια σε εκείνους των οποίων η διαφορετική καταγωγή, η γλώσσα ή το θρήσκευμα είναι πιο εμφανή. Εννοείται ότι οι διακρίσεις στη στέγαση αφορούν τους μετανάστες που ζουν και εργάζονται στις ευρωπαϊκές πόλεις, πληρώνουν φόρους, μεγαλώνουν παιδιά και προσπαθούν να ενσωματωθούν και όχι τους ξένους επενδυτές με τις βαθιές τσέπες.
Πανευρωπαϊκές διακρίσεις
Πολυετής έρευνα που πραγματοποίησε η Οργάνωση για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (European Union Agency for Fundamental Rights –FRA), διαπίστωσε ότι το 31% των ατόμων αφρικανικής καταγωγής στην Ευρώπη αντιμετώπισαν φυλετικές διακρίσεις όταν προσπάθησαν να νοικιάσουν ή να αγοράσουν διαμέρισμα. Όσον αφορά τους μουσουλμάνους, το 26% θεωρεί ότι το θρήσκευμα σε συνδυασμό με την καταγωγή του εμπόδισε να έχουν πρόσβαση σε κατοικία.
Θεωρητικά, σε όλη την Ευρώπη απαγορεύονται οι διακρίσεις λόγω φύλου, χρώματος, σεξουαλικού προσανατολισμού ή καταγωγής. Πρακτικά όμως, στο θέμα της ενοικίασης και γενικότερα της στέγασης, δεν έχουν υπάρξει παρά ελάχιστες κυρώσεις για διακρίσεις εις βάρος ενοικιαστών. Σε χώρες όπως η Αυστρία και η Γαλλία έχουν υπάρξει καταγγελίες για ρατσιστικές διακρίσεις στην ενοικίαση κατοικίας ενώ έχουν επιβληθεί και πρόστιμα. Αυτό όμως συμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις που αναφέρεται ρητά η καταγωγή ως αιτία αποκλεισμού, π.χ. «Μόνο Αυστριακοί» ή «όχι Άραβες».
Τις περισσότερες φορές είναι αδύνατον να αποδείξει κανείς ότι πρόκειται για ρατσιστική διάκριση, αφού υπάρχουν πολλοί έμμεσοι τρόποι αποκλεισμού. Σχετική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναγνωρίζει ότι «οι αγγελίες με ρητές διακρίσεις είναι όλο και πιο σπάνιες» και ότι «είναι απίστευτα δύσκολο να αποδειχθεί ότι η άρνηση ενοικίασης ακινήτου βασιζόταν σε απαγορευμένους λόγους διάκρισης».
Χειροτερεύουν οι διακρίσεις
Αυτό δε σημαίνει ότι η κατάσταση βελτιώνεται. Κάθε άλλο. Σε σύγκριση με το 2016 οι διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες αφρικανικής καταγωγής και οι μουσουλμάνοι όταν αναζητούν κατοικία έχουν αυξηθεί κατά 21% και 22% αντίστοιχα, σύμφωνα με την έκθεση του FRA.
Τα υψηλότερα ποσοστά φυλετικών διακρίσεων στην πρόσβαση στη στέγαση αναφέρθηκαν στη Γερμανία (62%), την Αυστρία (49%), το Βέλγιο (44%) και την Ιταλία (43%)», αναφέρει ο εκπρόσωπος του FRA. Οι μουσουλμάνοι αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα φυλετικών διακρίσεων στην πρόσβαση σε κατοικία, με τα υψηλότερα ποσοστά στη Γερμανία (54%), την Αυστρία (50%), το Βέλγιο και τη Φινλανδία (43% και στις δύο)».
Η τελευταία έκθεση του FRA για τα θεμελιώδη δικαιώματα υπογραμμίζει ότι η αύξηση των τιμών στέγασης «σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι, όχι μόνο με μεταναστευτικό υπόβαθρο, δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να θερμάνουν τα σπίτια τους ή να νοικιάσουν αξιοπρεπή καταλύματα».
Θεμελιώδες δικαίωμα η στέγαση
Η έκθεση επικαλείται τα στοιχεία της Εurostat για τη στέγαση, που δείχνει ότι πάνω από το 10% του πληθυσμού στην ΕΕ δεν μπορεί να διατηρήσει του σπίτι του ζεστό το χειμώνα. Τα ποσοστά αυτά στην Ελλάδα είναι σχεδόν διπλάσια, ενώ στις πιο ευάλωτες μερίδες του πληθυσμου ξεπερνάνε το 30%.
Ο Οργανισμός για τα Θεμελιώδη δικαιώματα, καλεί τις χώρες της ΕΕ να εφαρμόσουν τους νόμους κατά των διακρίσεων και στο θέμα της στέγασης, λαμβάνοντας υπόψη ότι η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί πρωταρχικό στόχο του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τον πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2030. Υπενθυμίζουν επίσης ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης 2021-2027 για την ένταξη και την ενσωμάτωση επαναλαμβάνει ότι «η πρόσβαση σε επαρκή και οικονομικά προσιτή στέγαση αποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχούς ένταξης».
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Στη χώρα μας οι ξένοι ενοικιαστές και αγοραστές είναι καλοδεχούμενοι όταν είναι επενδυτές ή τουρίστες που ακριβοπληρώνουν για βραχυχρόνιες μισθώσεις ή χρυσές βίζες.
Ωστόσο δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για το κατά πόσο και σε τι έκταση γίνονται διακρίσεις σε υποψήφιους ενοικιαστές, ανάλογα με την καταγωγή ή για άλλους λόγους.
Θεωρητικά, με βάση τη νομοθεσία για την ίση μεταχείριση (Ν4443/2016), απαγορεύονται οι διακρίσεις, λόγω «φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής (…) θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου».
Ο νόμος αναφέρει την απαγόρευση διακρίσεων που αφορούν «την πρόσβαση στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται (συναλλακτικά) στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης».
Ενοικίαση μόνο με Ε1
Σύμφωνα με τον Άγγελο Σκιαδά, πρόεδρο του Πανελληνίου Συλλόγου Ενοικιαστών, οι κυριότερες διακρίσεις που γίνονται αφορούν το εισόδημα, την οικογενειακή κατάσταση, αλλά και την ηλικία και δευτερευόντως το επάγγελμα.
«Υπάρχει νόμος που απαγορεύει διακρίσεις και στη στέγαση, αλλά στην πράξη δεν εφαρμόζεται. Οι ενοικιαστές δεν μπορούν να αντιδράσουν», δηλώνει στο in.
Πλέον όλο και περισσότεροι ιδιοκτήτες ζητάνε από τους υποψήφιους ενοικιαστές εκκαθαριστικά από την εφορία, ενώ θέτουν ιδιότυπα «πλαφόν» για να νοικιάσουν σπίτι – ανάλογα με τα τετραγωνικά.
«Πράγματι πρόκειται για προσωπικά δεδομένα και κανονικά δεν θα έπρεπε να τα ζητάνε. Όμως είναι κάτι που γίνεται εδώ και αρκετά χρόνια, ενώ το τελευταίο διάστημα γενικεύεται. Για παράδειγμα αν έχεις εκκαθαριστικό κάτω από 15.000 ευρώ και ψάχνεις για σπίτι 80 τετραγωνικά είναι σχεδόν αδύνατον να βρεις». Όπως λέει ο ίδιος οι τιμές ενοικίασης για κατοικίες 80 τ.μ. στην Αθήνα κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 900 ευρώ και φτάνουν τα 1100, ανάλογα με την περιοχή.
Ναι στους δημόσιους υπαλλλήλους, όχι στους πολύτεκνους
Ένας άλλος παράγοντας που παίζει ρόλο είναι το επάγγελμα. «Προτιμάνε δημόσιους υπάλληλους και εργαζόμενους σε ΔΕΚΟ, ιδίως όταν έχουν μεγαλύτερα εκκαθαριστικά».
Ο πρόεδρος του Συλλόγου Ενοικιαστών υποστηρίζει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα από όλους το αντιμετωπίζουν οι οικογένειες που έχουν πάνω από δύο παιδιά. «Είναι πάρα πολύ δύσκολο να νοικιάσουν σπίτι όσοι έχουν για παράδειγμα τρία παιδιά. Δεν τους δέχονται, ανεξάρτητα από το ύψος του ενοικίου. Επίσης υπάρχει προκατάληψη απέναντι σε άτομα μεγάλης ηλικίας. Πιθανόν οι ιδιοκτήτες θεωρούν ότι δεν θα μπορεί να προσέχει το σπίτι ή φοβούνται μήπως του συμβεί κάτι».
Σε ό,τι αφορά τις διακρίσεις λόγω καταγωγής, θεωρεί πως όταν υφίστανται σχετίζονται με την οικονομική κατάσταση. «Οι αλλοδαποί είναι εκείνοι που έχουν και χαμηλότερα εκκαθαριστικά. Το βασικό κριτήριο επιλογής ενοικιαστή είναι το εισόδημα, σε συνδυασμό με το πόσα μέλη έχει η κάθε οικογένεια, μετά έρχεται το επάγγελμα, και στη συνέχεια όλα τα υπόλοιπα», καταλήγει ο κ. Σκιαδάς.
