Η νέα έκθεση της παγκόσμιας φιλανθρωπικής οργάνωσης Οxfam για τις ανισότητες του πλούτου στις ΗΠΑ, συνέπεσε με την εκλογή του σοσιαλδημοκράτη Ζοχράν Μαμντανί στο δημαρχιακό θώκο της Νέας Υόρκης.
Η τεράστια αναδιανομή του πλούτου υπέρ μιας ολιγάριθμης ελίτ, δεν ξεκίνησε με τον Τραμπ αλλά εντάθηκε επί της προεδρίας του. Αντίστοιχα, το άστρο του Μαμντανί ανέτειλε ως αντίβαρο στο βάθεμα του χάσματος μεταξύ φτωχών και πλούσιων.
Στα καθ’ ημάς, μια παρόμοια έκθεση, την οποία δημοσίευσε η Eurofound, με θέμα «Οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στην Ευρώπη», έρχεται σε μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας και αστάθειας.
Οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, η Γερμανία και η Γαλλία κυβερνώνται από εύθραυστους ως ετοιμόρροπους συνασπισμούς και κλυδωνίζονται η μεν από κρίση χρέους, η δε από στασιμότητα και ύφεση.
Οι ανισότητες στην Ελλάδα
Τα φώτα έχουν φύγει από την Ελλάδα, που δεν είναι πια το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης, αλλά ο καλός μαθητής των προγραμμάτων αναπροσαρμογής. Η οικονομία αναπτύσσεται με ταχύτερους ρυθμούς από τον μέσο όρο της ΕΕ, επιτυγχάνουμε θηριώδη υπερπλεονάσματα, από τα οποία η κυβέρνηση μοιράζει κάποια ψίχουλα ως κοινωνικό μέρισμα, η ανεργία έχει μειωθεί σε επίπεδα πριν την κρίση, ο πλούτος αυξάνεται.
Κι όμως, η πεισματάρα πραγματικότητα μας δείχνει ότι οι ανισότητες στην Ελλάδα επιμένουν και μάλιστα βαθαίνουν.
Η νέα έκθεση της Εurofound πρέπει να ιδωθεί σε αντιπαραβολή με την φετινή έκθεση της UBS για τον παγκόσμιο πλούτο ( Global Wealth Report 2025). Σύμφωνα με τον Ελβετικό επενδυτικό οίκο, ο μέσος πλούτος ανά ενήλικα στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 7%, όσο στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ, κατατάσσοντάς μας στην 9η υψηλότερη θέση παγκοσμίως, αναμεσα σε 56 οικονομίες.
Ταυτόχρονα, η ανισοκατανομή του πλούτου αυξήθηκε με τον τρίτο ταχύτερο ρυθμό παγκοσμίως, μετά την Ολλανδία και την Αυστρία.
Ο ρόλος της ιδιόκτητης κατοικίας στην κατανομή του πλούτου
Σύμφωνα με την έκθεση της Εurofound, η οποια βασίζεται σε στοιχεία της ΕΚΤ, η Ελλάδα ανήκει στις χώρες όπου το χάσμα στην ανισοκατανομή του πλούτου, σε ό,τι αφορά τα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών, είναι λιγότερο βαθύ. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι στην Ελλάδα ακόμα υπάρχει διάσπαρτος μικρός κλήρος και μέχρι πρόσφατα τα ποσοστά ιδιοκατοίκησης ήταν πιο υψηλά από τον μέσο όρο της ΕΕ. Όπως εξηγεί η έκθεση της Εurofound, η ιδιόκτητη κατοικία παίζει σημαντικό ρόλο και στην κατανομή του πλούτου.
Οι χώρες με υψηλότερα επίπεδα ιδιοκτησίας κατοικίας τείνουν να έχουν μικρότερη ανισότητα στον πλούτο, ενώ οι χώρες όπου η πρόσβαση σε άλλα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι πιο διαδεδομένη τείνουν να παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανισότητα.
Μόνο που το προφίλ της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα αλλάζει. Η ιδιοκατοίκηση μειώνεται ραγδαία και στα μεγάλα αστικά κέντρα έχει πέσει κάτω από 65%. Η γιγάντωση του real estate και η μετατροπή της κατοικίας σε επενδυτικό προϊόν, γεννά μια νέα γενιά «landlords», μεγαλο-ιδιοκτητών, που σταδιακά συγκροτούν μια διακριτή ελίτ.
Με βάση τη μείωση ποσοστών ιδιοκατοίκησης, κατά 5,8% την περίοδο 2019-2023, υπολογίζεται ότι «χάθηκαν» περίπου 180.000 ακίνητα – πρώτες κατοικίες. Πολλές από αυτές είναι κατασχεμένες και «παρκαρισμένες» στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών και των servicers. Άλλες έχουν περάσει σε «χρυσές βίζες» ή μετατρέπονται σε συγκροτήματα «μεσοπρόθεσμης» ενοικίασης. Tα airbnb σταδιακά παύουν να είναι το αποκούμπι των μικρο-ιδιοκτητών που γίνονται μικρο-προσοδούχοι, και περνάνε σε μεγαλο-διαχειριστές ακίνητης περιουσίας, συχνά από funds του εξωτερικού.
Άλλο πλούτος, άλλο εισόδημα
Όπως διευκρινίζει το Global Wealth Report, δεν πρέπει να συγχέουμε τον πλούτο με το εισόδημα. «Αν και είναι προφανές ότι μια χώρα με υψηλούς μέσους μισθούς έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανίζει υψηλότερα επίπεδα ατομικού πλούτου σε σύγκριση με μια χώρα χαμηλού εισοδήματος, η σχέση μεταξύ των δύο μεγεθών μόνο απλή δεν είναι.
Ο μισθός είναι απλώς ένας από τους πιθανούς δρόμους προς τον πλούτο. Τα επιχειρηματικά κέρδη είναι ένας άλλος, όπως και το ποσοστό αποταμίευσης και η πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές, που επιτρέπει στους ανθρώπους να επενδύουν με αποδοτικό τρόπο τις αποταμιεύσεις τους με την πάροδο του χρόνου».
Άλλοι σημαντικοί παράγοντας, είναι η «είναι «η δυνατότητα πρόσβασης στην ιδιοκτησία ακινήτων (…) σε συνδυασμό με την αύξηση (ή μη) της αξίας των ακινήτων, καθώς και το φορολογικό καθεστώς και η δυναμική της οικονομίας».
Εισοδηματικές ανισότητες
Η Ελλάδα βρίσκεται πιο χαμηλά από χώρες της κεντρικής Ευρώπης στις ανισότητες στην κατανομή του πλούτου. Για παράδειγμα στη Γερμανία, το πλουσιότερο 10% έχει το 60% του πλούτου και το πλουσιότερο 5% έχει το 47,5% του πλούτου. Στην Ελλάδα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 45,4% και 33%.
Η εικόνα αλλάζει, όταν εξετάζουμε το εισόδημα, στο οποίο περιλαμβάνονται και οι αμοιβές από εργασία. Μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με διαθέσιμα στοιχεία, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 4η θέση στον δείκτη άνισης κατανομής εισοδήματος (συντελεστής Gini) και την 5η στον δείκτη κατανομής ισοδύναμου εισοδήματος σε πεμπτημόρια (S80/S20).
Ο συγκεκριμένος δείκτης ανέρχεται στο 5,27, και σημαίνει ότι το μερίδιο του εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού είναι 5,27 φορές μεγαλύτερο από το μερίδιο του εισοδήματος του φτωχότερου 20% του πληθυσμού.
Τα στοιχεία της Eurofound για τις ανισότητες στην Ελλάδα
- Η κατοικία είναι το βασικό περιουσιακό στοιχείο των νοικοκυριών με μεσαίο και χαμηλό πλούτο (περιουσία). Τα έξοδα στέγασης την Ελλάδα είναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη και προσεγγίζουν το 36% του εισοδήματος.Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος με ενυπόθηκα δάνεια αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες οικονομικές δυσκολίες. Μαζί με τη Σλοβακία, τη Λετονία και τη Σλοβενία, η Ελλάδα ανήκει στις χώρες όπου τα ενυπόθηκα δάνεια απορροφούν σχεδόν όλο το εισόδημα των χρεωμένων φτωχών νοικοκυριών.
- Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε την ευπάθεια της οικονομικής κατάστασης πολλών νοικοκυριών, με το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών να διευρύνεται καθώς οι τιμές των ακινήτων εκτοξεύτηκαν στα ύψη και η στέγαση έγινε λιγότερο προσιτή για τα νεότερα και χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα της κοινωνίας. Αυτή η τάση ενέχει τον κίνδυνο να εντείνει το χάσμα μεταξύ των γενεών, ιδίως σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία και η Ελλάδα, όπου οι νέοι αντιμετωπίζουν ήδη σημαντικά εμπόδια για να φύγουν από το πατρικό σπίτι.
- Στην Ελλάδα οι ανισότητες στον πλούτο έχουν «χρώμα». Πάνω από το 80% των κατοίκων που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ, ανήκουν στο φτωχότερο μισό του πληθυσμού. Το ίδιο ισχύει στην Κύπρο, την Αυστρία, τη Φινλανδία και την Ιταλία. Εξαίρεση αποτελούν η Μάλτα, η Τσεχία, η Κροατία, η Λετονία και η Σλοβακία, όπου η πλειονότητα των πολιτών από τρίτες χώρες ανήκουν στο πλουσιότερο 50%. Προφανώς δεν πρόκειται για οικονομικούς μετανάστες αλλά για «χρυσές βίζες» ή άλλου τύπου εμιγκρέδες.
Ανακατανομή πλούτου εις βάρος της μισθωτής εργασίας
Σύμφωνα με την έκθεση της Εurofound, στις περισσότερες χώρες, οι τάσεις της εισοδηματικής και της περιουσιακής ανισότητας είναι ομοιόμορφες. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, διαφέρουν: στην Ισπανία και την Εσθονία, η περιουσιακή ανισότητα έχει αυξηθεί από το 2010, αλλά η εισοδηματική ανισότητα έχει μειωθεί ελαφρώς. Στην Ελλάδα, η περιουσιακή ανισότητα και η εισοδηματική ανισότητα έχουν κινηθεί σε αντίθετες κατευθύνσεις.
Το γεγονός αυτό αντανακλάται και στα στοιχεία της Eurostat για το διαθέσιμο εισόδημα: Μεταξύ 2019-2023, το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 8,3 δισεκατομμύρια ευρώ. Από αυτό, όμως, μόλις 130 εκατομμύρια ευρώ κατευθύνθηκαν στους μισθωτούς, κάτι λιγότερο από 1,6% της συνολικής αύξησης.
