Σκοπός του διήμερου συνεδρίου inForum: Βrain Retain & Regain, ήταν αφενός να εξερευνήσει τις βαθύτερες αιτίες του brain drain, της μετανάστευσης Ελλήνων υψηλής ειδίκευσης στο εξωτερικό. Αφετέρου, να ιχνηλατήσει τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που παρουσιάζονται για τη συγκράτηση του κύματoς φυγής και αν είναι δυνατόν την αντιστροφή του.
Διακεκριμένοι ομιλητές από τους χώρους της πολιτικής, της επιστήμης, των επιχειρήσεων και νέοι άνθρωποι που είναι και οι άμεσα εμπλεκόμενοι, συμμετείχαν σε μια ειλικρινή όσο και αναγκαία συζήτηση, που δεν σταματάει εδώ.
Συνεχίζοντας το νήμα του inForum, η Ευγενία Βέλλα, επίκουρη καθηγήτρια στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ερευνήτρια στο ΕΛΙΑΜΕΠ, προσεγγίζει το φαινόμενο του brain drain από τη σκοπιά της οικονομίας.
Αναλύει την αμφίδρομη σχέση μεταξύ των πολιτικών λιτότητας (ή «δημοσιονομικής εξυγίανσης») και του brain drain και προτείνει πολιτικές για την ανάσχεση του.
Μακροοικονομικές συνέπειες
- Ποιες είναι οι μακροικονομικές συνέπειες της φυγής ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό;
Οι δυσμενείς συνθήκες στην αγορά εργασίας και η δημοσιονομική λιτότητα μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση οδήγησαν σταδιακά σε αυξημένες μεταναστευτικές εκροές από πολλές χώρες του ευρωπαϊκού νότου, με την Ελλάδα να αποτελεί το πλέον προφανές παράδειγμα.
Αναμφίβολα, το ζήτημα της φυγής ανθρώπινου δυναμικού κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης χρέους έχει απασχολήσει έντονα τον δημόσιο διάλογο. Πολύ λιγότερη προσοχή, ωστόσο, έχει δοθεί σε μια ακριβή αποτίμηση των οικονομικών συνεπειών αυτού του φαινομένου.
Εστιάζοντας στην πλευρά της συνολικής ζήτησης, εξετάσαμε τον ρόλο της μετανάστευσης κατά τη διάρκεια μιας βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης, σε συνθήκες εφαρμογής μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής.
Αναλύοντας ένα υποθετικό σενάριο χωρίς μεταναστευτικές εκροές, στο πλαίσιο ενός μακροοικονομικού υποδείγματος Γενικής Ισορροπίας, διαπιστώσαμε ότι η μείωση του ΑΕΠ κατά την ελληνική κρίση θα ήταν μικρότερη κατά περίπου 1/6, ενώ ο λόγος δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ θα ήταν χαμηλότερος κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες.
H μεταναστευτική εκροή επιδείνωσε τη μείωση της κατανάλωσης, των επενδύσεων, και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, συμβάλλοντας σε μια βαθύτερη και πιο παρατεταμένη ύφεση.
Το brain drain μειώνει τις επενδύσεις
- Πώς το brain drain μειώνει τις επενδύσεις;
Πρόσφατη μελέτη από τη Δρ. Μυρτώ Οικονόμου, οικονομολόγο στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επικεντρώνεται στην πλευρά της συνολικής προσφοράς, έδειξε επίσης ότι η ύφεση είναι μεγαλύτερη και πιο παρατεταμένη όταν εντείνεται το φαινόμενο του brain-drain.
Χωρίς το brain drain η μείωση του ΑΕΠ κατά την ελληνική κρίση θα ήταν μικρότερη κατά περίπου 1/6
Αυτό συμβαίνει επειδή η μετανάστευση ειδικευμένου προσωπικού αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις από το να επενδύσουν σε εξοπλισμό που συμπληρώνει την ειδικευμένη εργασία, όπως επενδύσεις σε τεχνολογίες πληροφορικής, λογισμικό και ειδικό μηχανολογικό εξοπλισμό, οδηγώντας σε σημαντική μείωση της συνολικής παραγωγής.
Συγκεκριμένα, προσομοιώσεις με βάση το μακροοικονομικό μοντέλο που αναπτύχθηκε έδειξαν ότι οι συνολικές επενδύσεις κατά την διάρκεια της κρίσης θα ήταν υψηλότερες κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες αν οι μεταναστευτικές ροές περιορίζονταν στην ανειδίκευτη εργασία, με σημαντικές συνέπειες για το μέγεθος και τη διάρκεια της μείωσης του ΑΕΠ.
H πανεπιστημιακός Ευγενία Βέλλα, στην παρουσίαση της έρευνας στο ΕΛΙΔΕΚ
Συρρίκνωση ΑΕΠ
- Γράφετε ότι η μεταναστευτική εκροή αυξάνει το μέγεθος του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Πράγματι, αυτό είναι ένα από τα βασικά ευρήματα της μελέτης μας. Η μεταναστευτική εκροή αυξάνει το μέγεθος του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή, δηλαδή ενισχύει την επίδραση που έχουν οι μεταβολές των κρατικών δαπανών στο ΑΕΠ.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι σε συνθήκες φυγής εργατικού δυναμικού, οι περικοπές δημοσίων δαπανών οδηγούν σε μεγαλύτερη συρρίκνωση του ΑΕΠ σε σύγκριση με ένα σενάριο χωρίς εκροές.
Όπως αναφέραμε, η μεταναστευτική εκροή εντείνει τη μείωση της συνολικής ζήτησης, συμβάλλοντας σε βαθύτερη και πιο παρατεταμένη ύφεση. Παράλληλα, συρρικνώνεται και η φορολογική βάση εισοδήματος, γεγονός που εντείνει τις δημοσιονομικές πιέσεις.
Φορολογική επιβάρυνση
- Πώς συνδέετε η μεταναστευτική εκροή με τη φορολογία;
Από τη μία πλευρά, οι αυξήσεις στη φορολογία εισοδήματος εντείνουν τις μεταναστευτικές εκροές. Από την άλλη, η αποδυνάμωση της φορολογικής βάσης εξαιτίας της μετανάστευσης απαιτεί ακόμη μεγαλύτερες φορολογικές επιβαρύνσεις για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων δημοσίου χρέους, επιμηκύνοντας τον χρόνο δημοσιονομικής προσαρμογής.
Βrain Drain και αναντιστοιχία δεξιοτήτων
- Συνδέετε το brain drain με την αναντιστοιχία δεξιοτήτων. Στην Ελλάδα έχουμε πολύ υψηλό ποσοστό εργαζομένων με πλεόνασμα δεξιοτήτων (το υψηλότερο στην ΕΕ σύμφωνα με σχετική έρευνα). Αυτό σημαίνει ότι θα συνεχίζεται το brain drain ή/και η απασχόληση ανθρώπινου δυναμικού υψηλής ειδίκευσης σε δουλειές αναντίστοιχες των προσόντων τους;
Οι εργαζόμενοι υψηλής ειδίκευσης συχνά αναγκάζονται είτε να αποδεχθούν θέσεις εργασίας που δεν αντιστοιχούν στα προσόντα τους, είτε να αναζητήσουν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές στο εξωτερικό, όταν η εγχώρια αγορά δεν προσφέρει επαρκείς ευκαιρίες απασχόλησης με ικανοποιητικές απολαβές και συνθήκες.
Η έρευνά μας δείχνει ότι η ένταση του φαινομένου της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων είναι μικρότερη σε ευρωπαϊκές οικονομίες όπου υπάρχει ισχυρή συμπληρωματικότητα μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας υψηλής εξειδίκευσης – δηλαδή, όπου οι υποδομές, οι τεχνολογικές δυνατότητες και το επενδυτικό περιβάλλον ευνοούν την αξιοποίηση του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού.
Η περίπτωση της Ελλάδας, με το υψηλότερο ποσοστό πλεονάζουσας ειδίκευσης στην ΕΕ, υποδηλώνει πως χωρίς στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της ζήτησης για εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, το φαινόμενο του brain drain και της επαγγελματικής υποαπασχόλησης είναι πιθανό να συνεχιστεί.
Πολιτικές που προωθούν τις επενδύσεις, ιδιαίτερα σε τομείς έντασης γνώσης και τεχνολογίας, μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά στην καλύτερη αντιστοίχιση μεταξύ προσόντων και θέσεων εργασίας, περιορίζοντας τις απώλειες ταλέντου και ενισχύοντας την εγχώρια ανάπτυξη.
