Από τις εκθέσεις της Κομισιόν, μέχρι τα στοιχεία της Eurostat, υπάρχουν άφθονες ενδείξεις το πώς η ανισότητα των φύλων και τα έμφυλα στερεότυπα επηρεάζουν αρνητικά τις γυναίκες. Στην Ελλάδα, μολονότι έχουμε ισότητα «στα χαρτιά», οι γυναίκες εργαζόμενες στον ιδιωτικό τομέα κερδίζουν κατά μέσο όρο τουλάχιστον 200 ευρώ λιγότερα από τους άντρες, με βάση τις αναλυτικές περιοδικές δηλώσεις στον ΕΦΚΑ. Η δε ψαλίδα στις συντάξεις, μεταξύ ανδρών και γυναικών, ξεπερνάει τα 250 ευρώ, με βάση τα στοιχεία του «Ήλιος». Με βάση τη Εurostat, έχουμε τη δεύτερη χαμηλότερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και τη δεύτερη υψηλότερη ανεργία – παρά τη βελτίωση των δεικτών.
Θα έλεγε κανείς ότι εφόσον οι γυναίκες είναι «ριγμένες» οικονομικά και εργασιακά, αντιστρόφως οι άνδρες είναι οι ευνοημένοι. Κι όμως, νέα έρευνα οικονομολόγων δείχνει ότι τόσο η ανισότητα των φύλων, όσο και τα στερεότυπα περί «αρρενωπότητας», επηρεάζουν, καθοδηγούν και ενίοτε βλάπτουν τους άντρες σε πολλά επίπεδα: Στην αγορά εργασίας, τη δυναμική της οικογένειας, την υγεία, την οικονομική και πολιτική συμπεριφορά, την εκπαίδευση και φυσικά τη χρήση βίας.
Τη μελέτη συνυπογράφουν τρεις γυναίκες και ένας άντρας οικονομολόγος. Όμως η βασική έρευνα – διόλου τυχαία – χρεώνεται στον άντρα. Πρόκειται για την «Παγκόσμια Έρευνα Αρρενωπότητας (Global Masulinity Survey) την οποία συντόνισε ο οικονομολόγος Ραλφ Ντε Χάας, διευθυντής ερευνών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ).
Συμμετείχαν σχεδόν 90.000 άτομα, από 70 χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Μέσα από συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια εξετάζεται πόσο ισχυρά είναι τα αντρικά στερεότυπα και οι έμφυλοι ρόλοι σε κάθε χώρα. Στη συνέχει ερευνάται πώς τα στερεότυπα αυτά συσχετίζονται με το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης κάθε χώρας, αλλά και πώς επηρεάζουν τους άντρες, σε ατομικό επίπεδο.
Ερωτηματολόγια
Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν κατά πόσο συμφωνούν ή διαφωνούν με προτάσεις-δηλώσεις όπως οι εξής: «Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να είσαι νικητής», «Καμιά φορά είναι απαραίτητη η βία», «Με ενοχλεί να πρέπει να ζητήσω βοήθεια», «Μου αρέσει όταν οι άντρες κάνουν κουμάντο στις γυναίκες» και «Είναι σημαντικό για μένα να θεωρεί ο κόσμος ότι είμαι ετεροφυλόφιλος».
Πρόκειται για προτάσεις που οι ερευνητές συνδέουν με «στερεότυπα αρρενωπότητας» όπως ορίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών. Αποφεύγουν αξιολογικές κρίσεις, για το κατά πόσο τα στερεότυπα αυτά είναι ξεπερασμένα, σεξιστικά ως και επικίνδυνα – αυτό που πολλοί περιγράφουν ως «τοξική αρρενωπότητα». Από τα συμπεράσματά τους ωστόσο προκύπτει, ότι η προσκόλληση στις νόρμες περί αντρισμού, έχει σοβαρές αρνητικές παρενέργειες και για τους ίδιους τους άντρες.
Αντρικά στερεότυπα και αγορά εργασίας
Τα στερεότυπα αρρενωπότητας μπορούν να δημιουργήσουν ισχυρές στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας. Οι άνδρες συχνά αρνούνται θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών που έρχονται σε σύγκρουση με την αρσενική ταυτότητα, προτιμώντας την ανεργία από την «γυναικεία» εργασία – μια συμπεριφορά που είναι ιδιαίτερα εμφανής μετά από κύματα τεχνολογικής προόδου και παγκοσμιοποίησης που επηρέασαν δυσανάλογα την ανδρική απασχόληση.
Αυτή η ακαμψία αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο τα στερεότυπα αρρενωπότητας αποδίδουν αξία στα επαγγέλματα με βάση τη σύνθεσή τους ως προς το φύλο, υποτιμώντας συστηματικά τους τομείς που κυριαρχούνται από τις γυναίκες.
Εντός των επιχειρήσεων, οι «κουλτούρες ανταγωνισμού αρρενωπότητας» μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ένα ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον. «Αυτές οι κουλτούρες κανονικοποιούν τις υπερβολικές ώρες εργασίας και δημιουργούν εχθρικά, υπερβολικά ανταγωνιστικά περιβάλλοντα που υπονομεύουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής», τονίζουν οι συγγραφείς. Έτσι διαιωνίζεται η έμφυλη ανισότητα στην αγορά εργασίας, οι (ρητές ή άρρητες) κυρώσεις για τις γυναίκες με παιδιά και η χαμηλή χρήση της άδειας πατρότητας
Οικογένεια
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι γυναίκες συνεχίζουν να αφιερώνουν δύο έως δέκα φορές περισσότερο χρόνο σε μη αμειβόμενη εργασία φροντίδας από τους άνδρες. Αυτή η ανισότητα επεκτείνεται στον πιο σημαντικό τομέα της αναπαραγωγικής εργασίας: Τη ανατροφή των παιδιών.
Ενώ υπάρχει εκτενής οικονομική βιβλιογραφία για την «επένδυση στη γονεϊκότητα», συνήθως εξαντλείται στο ρόλο της μητέρας. Οι μελέτες που μετράνε πόσο χρόνο ξοδεύουν στην ανατροφή των παιδιών οι πατεράδες, καταγράφουν πολύ μικρότερη συμμετοχή. Αυτό ισχύει ακόμα και όταν εργάζονται και οι δύο γονείς.
Σε πολλές χώρες και κουλτούρες κυριαρχούν ακόμα αντιλήψεις που θέλουν τον πατέρα πρωτίστως «κουβαλητή του σπιτιού», συναισθηματικά συγκρατημένο, ως και απόμακρο. Η στάση αυτή με τη σειρά της επηρεάζει το πώς οι άντρες μεγαλώνουν τα παιδιά τους – π.χ. τον χρόνο που περνανε μαζί τους. Καθώς τα μοντέλα γονεϊκότητας επηρεάζουν τις γνωστικές και συναισθηματικές δεξιότητες των παιδιών, τα στερεότυπα της αρρενωπότητας που υπαγορεύουν συγκεκριμένους πατρικούς ρόλους, μπορεί να έχουν βαθιές οικονομικές συνέπειες, που καλύπτουν πολλές γενιές.
Υγεία: Τα ποτά και τα ξενύχτια
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι άνδρες πεθαίνουν κατά μέσο όρο πέντε χρόνια νωρίτερα από τις γυναίκες και έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από «θανάτους από απελπισία» – αυτοκτονία, υπερβολική δόση ναρκωτικών και θνησιμότητα σχετιζόμενη με το αλκοόλ. Οι κανόνες αρρενωπότητας που τονίζουν την αυτονομία, την σκληρότητα και τον συναισθηματικό έλεγχο έρχονται σε θεμελιώδη σύγκρουση με συμπεριφορές αναζήτησης βοήθειας, όπως η εξάρτηση από άλλους, η παραδοχή της ευαλωτότητας ή η αναγνώριση συναισθηματικών προβλημάτων. Αυτό δημιουργεί μια ένταση όπου η αναζήτηση βοήθειας απειλεί την αρρενωπή ταυτότητα
Έρευνες δείχνουν ότι η προσκόλληση των ανδρών στους κανόνες αρρενωπότητας προδικάζει υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, αυτοκτονικών σκέψεων και προβλημάτων υγείας, όπως ο αλκοολισμός και η κατάχρηση ναρκωτικών. Όταν απειλούνται οικονομικά – όπως μέσω της απώλειας της εργασίας τους – οι άνδρες συχνά επιδίδονται σε αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όπως αυξημένη κατάχρηση ουσιών και βία.
Πολιτική: Θυμωμένοι λευκοί άντρες
Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις δείχνουν ότι διευρύνεται το έμφυλο χάσμα και στην υποστήριξη των δημοκρατικών αξιών – ιδίως ανάμεσα στους νέους άντρες. Οι άνδρες είναι σημαντικά πιο πιθανό να ψηφίσουν λαϊκιστές ηγέτες, και να στηρίξουν τους «ισχυρούς» (βλέπε αυταρχικούς) ηγέτες, από ό,τι οι γυναίκες.
Αν και οι ερευνητές δεν αναφέρουν τη λέξη «Τραμπισμός», τη φωτογραφίζουν ξεκάθαρα. Μεταξύ άλλων τονίζουν ότι η σύνδεση μεταξύ της αποβιομηχάνισης και της αντίδρασης των «θυμωμένων λευκών ανδρών», μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί οι οικονομικές κρίσεις που επηρεάζουν δυσανάλογα την παραδοσιακή ανδρική απασχόληση έχουν συνδεθεί με τον δεξιό λαϊκισμό.
Oικονομία: Μεγάλη ανισότητα, χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ
Στο κατεξοχήν οικονομικό πεδίο, τα πράγματα δυσκολεύουν. Από τη μία η «παγκόσμια έρευνα αρρενωπότητας» δείχνει υψηλή αρνητική συσχέτιση μεταξύ του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και της ανιστότητας των φύλων. Με άλλα λόγια, οι χώρες που οι γυναίκες είναι πιο χειραφετημένες είναι συνήθως και πιο ανεπτυγμένες οικονομικά και αντίστροφα. Όμως υπάρχει μια επίσης ισχυρή συσχέτιση, θετική αυτή τη φορά, μεταξύ των «παραδοσιακών αντρικών προτύπων» και της οικονομικής ανάπτυξης. Φαίνεται πως ο ανεπτυγμένος καπιταλισμός εξακολουθεί να είναι κυρίως γένους αρσενικού. Μόνο που στα θύματά του συγκαταλέγονται επίσης και οι άντρες.
Συμπεράσματα
Οι κανόνες αρρενωπότητας βοηθούν να εξηγηθούν επίμονα οικονομικά αινίγματα: ο επαγγελματικός διαχωρισμός παρά την ανεργία, η αντίσταση σε πολιτικές φιλικές προς την οικογένεια και ο λόγος για τον οποίο οι οικονομικές κρίσεις πλήττουν ιδιαίτερα σκληρά την ψυχική υγεία και τις πολιτικές στάσεις των ανδρών.
Οι συγγραφείς καταλήγουν ότι η επίτευξη πραγματικής ισότητας των φύλων απαιτεί την αντιμετώπιση όχι μόνο των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, αλλά και των άκαμπτων κανόνων που περιορίζουν τους άνδρες.