Το καλοκαίρι του 2025 μπορεί να μείνει στην ιστορία ως η εποχή που η Ευρώπη στράφηκε εναντίον του τουρισμού. Οι ντόπιοι, ανίκανοι να περπατήσουν στους ασφυκτικά γεμάτους δρόμους της Βαρκελώνης, «επιτέθηκαν» στους επισκέπτες με νεροπίστολα. Χιλιάδες διαδήλωσαν απαιτώντας το τέλος του μαζικού τουρισμού στο ισπανικό νησί της Μαγιόρκα.
Οι κάτοικοι της Γένοβας παρέλασαν με ένα χάρτινο υπερωκεάνιο στα στενά σοκάκια της ιταλικής πόλης για να διαμαρτυρηθούν για την «πλημμύρα» από τους επισκέπτες κρουαζιέρας. Στο Παρίσι, μια διαμαρτυρία του προσωπικού του Λούβρου κατά του υπερπληθυσμού στις αίθουσες του μουσείου οδήγησε σε αποκλεισμό πολλών επισκεπτών. Η κύρια γαμήλια δεξίωση του Τζεφ Μπέζος μεταφέρθηκε εκτός της καρδιάς της Βενετίας, αφού διαδηλωτές που κρατούσαν πλακάτ με συνθήματα «Σώστε τη Βενετία από τον Μπέζος» παραπονέθηκαν ότι ο γάμος του επικεφαλής της Amazon με τη Λόρεν Σάντσες καταλάμβανε την πόλη.
Η… Ζάκυνθος
Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το Bloomberg, καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν για αναψυχή επιστρέφει στα προ-πανδημίας επίπεδα, μέρη που πάντα προσέλκυαν πολλούς επισκέπτες βιώνουν «υπερτουρισμό», ένα σημείο καμπής πέρα από το οποίο η καθημερινή ζωή γίνεται αφόρητη για τους ντόπιους. Υπενθυμίζει μάλιστα, ότι το 2023, ένα από τα χειρότερα hotspots υπερτουρισμού στην Ευρώπη – το ελληνικό νησί της Ζακύνθου – προσέλκυσε 150 φορές περισσότερους ανθρώπους από ό,τι έχει μόνιμους κατοίκους. Οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν περίπου 756 εκατομμύρια τουρίστες το 2024, 46 εκατομμύρια περισσότερους από ό,τι το προηγούμενο έτος.
Οι επισκέπτες που ξοδεύουν πολλά χρήματα ανεβάζουν τις τιμές σε σημείο που οι ντόπιοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά διακοπές στη χώρα τους
Οι τουρίστες φέρνουν χρήματα και δημιουργούν θέσεις εργασίας. Προκαλούν επίσης έντονη συμφόρηση και ρύπανση, πιέσεις σε βασικές υπηρεσίες και ελλείψεις στέγασης. Η άνοδος των πλατφορμών βραχυχρόνιας διαμονής όπως η Airbnb , η VRBO και η Wimdu σημαίνει ότι πολλά καταλύματα εξαφανίζονται από την αγορά μακροχρόνιας μίσθωσης και μετατρέπονται σε βραχυχρόνια ενοικίαση διακοπών. Οι ντόπιοι που καταφέρνουν να εξασφαλίσουν μετά από κόπους και προσπάθεια ένα προσιτό μέρος για ενοικίαση μπορεί να βρεθούν να ζουν δίπλα-δίπλα με επισκέπτες που διασκεδάζουν όλη τη νύχτα. Καθώς οι τοπικές επιχειρήσεις κυνηγούν τα τουριστικά ευρώ, τα καταστήματα δώρων και τα παγωτατζίδικα αντικαθιστούν τα καταστήματα που χρειάζονται οι κάτοικοι.
Οι επισκέπτες που ξοδεύουν πολλά χρήματα ανεβάζουν τις τιμές σε σημείο που οι ντόπιοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά διακοπές στη χώρα τους. Σε παραθαλάσσιους προορισμούς, η ετήσια εισροή όσων αναζητούν τον ήλιο απειλεί το περιβάλλον και ασκεί πίεση σε πόρους όπως το νερό. Ολόκληρο το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων στην Ελλάδα συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο Μνημείων Κληρονομιάς σε Κίνδυνο το 2024 λόγω του αντίκτυπου της τουριστικής ανάπτυξης στο τοπικό τοπίο και τον πολιτισμό.
Οι τρεις κατηγορίες
Σύμφωνα με το Bloomberg τα σημεία υπερτουρισμού εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες: μεσογειακά παραθαλάσσια θέρετρα, αλπικές χιονοδρομικές πόλεις και ιστορικές πόλεις δημοφιλείς για σύντομες αποδράσεις. Τα νησιά της Ελλάδας, η βόρεια ακτή της Κροατίας και τα χιονοδρομικά χωριά της περιοχής του Τιρόλου στην Αυστρία έχουν ιδιαίτερα κακή απόδοση όσον αφορά τους τουρίστες που υπερτερούν σε αριθμό από τους ντόπιους.
Για τα αίτια του υπερτουρισμού οι πιθανοί ένοχοι έχουν επιδοθεί σε ένα blame-game
(Αυτά είναι όλα μέρη με αξιοσημείωτα χαμηλό πληθυσμό όλο το χρόνο, επειδή πολλοί εργαζόμενοι αναζητούν εργασία αλλού όταν τελειώνει η σεζόν.) Όσον αφορά τον καθαρό όγκο τουριστών σε μια αστική περιοχή, οι πόλεις μπορεί να έχουν χειρότερη κατάσταση, ειδικά το Παρίσι, με περισσότερους από 400.000 επισκέπτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο το 2024, 20 φορές τον τοπικό πληθυσμό και πολύ περισσότερους από τους πλησιέστερους ανταγωνιστές του – το κέντρο της Αθήνας (88.000 ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) και την Κοπεγχάγη (64.000). Υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις σε αυτές τις ευρείες κατηγορίες: Τα ισπανικά Κανάρια Νησιά Λανθαρότε και Φουερτεβεντούρα στα ανοικτά των αφρικανικών ακτών αντιμετωπίζουν επίσης μια οξεία ανισορροπία επισκεπτών-κατοίκων, όπως, πιο εκπληκτικά, συμβαίνει και με τα νησιά των γερμανικών ακτών της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής.
Ακόμη και προορισμοί δεύτερης κατηγορίας βιώνουν κάποιες από τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού. Η Αλβανία, η τελευταία κάπως αλλά όχι εντελώς υπανάπτυκτη γωνιά της Μεσογείου, δέχεται πλέον σημαντικό αριθμό οργανωμένων τουριστών από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Όσον αφορά τις «ανεξερεύνητες» πόλεις, η άνοδος των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους έχει μειώσει τον αριθμό τους σε σημείο που ένα μέρος όπως το Πόρτο, που εδώ και καιρό διαφημιζόταν ως μια λιγότερο ταραχώδης εναλλακτική λύση σε σχέση με τη Λισαβόνα, είναι πλέον σχεδόν τόσο πολυσύχναστο όσο η πορτογαλική πρωτεύουσα.
Υπερτουρισμός: Ποιος φταίει;
Για τα αίτια του υπερτουρισμού οι πιθανοί ένοχοι έχουν επιδοθεί σε ένα blame-game. Η Airbnb λέει ότι τα ξενοδοχεία ευθύνονται για το πρόβλημα επειδή κυριαρχούν στον τομέα, αντιπροσωπεύοντας το 80% των ετήσιων διανυκτερεύσεων στην Ευρώπη. Η Tui, ο μεγαλύτερος ξενοδοχειακός φορέας της Ευρώπης, αντεπιτέθηκε, λέγοντας ότι η Airbnb ευθύνεται επειδή ο τομέας βραχυπρόθεσμων διαμονών προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά, καταβροχθίζοντας άμεσα την αγορά μακροχρόνιων ενοικιάσεων. Ορισμένοι οικοδεσπότες βραχυπρόθεσμης διαμονής υποστηρίζουν ότι η αυξανόμενη τιμή των ενοικίων και η κατάρρευση των τοπικών επιχειρήσεων δεν οφείλεται στους τουρίστες, αλλά σε σχετικά εύπορους «ψηφιακούς νομάδες», των οποίων οι μεσαίας διάρκειας διαμονή σε πόλεις όπως η Λισαβόνα και το Βερολίνο εκτοπίζουν τους φτωχότερους ντόπιους πλήρους απασχόλησης.
Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι καταδικάζουν τον υπερτουρισμό, ενώ παράλληλα δίνουν το πράσινο φως για νέα ξενοδοχεία και επεκτάσεις αεροδρομίων για να προσελκύσουν ακόμη περισσότερους επισκέπτες.
Αντεπίθεση;
Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να διαχειριστούν καλύτερα τον αριθμό των τουριστών προωθώντας εναλλακτικούς προορισμούς. Ορισμένες δημοτικές αρχές έχουν λάβει μέτρα για να αποτρέψουν τη μετατροπή των διαμερισμάτων μακροχρόνιας μίσθωσης σε διαμερίσματα Airbnb πλήρους απασχόλησης, περιορίζοντας τον αριθμό των διανυκτερεύσεων που μπορεί να ενοικιαστεί μια μονάδα ετησίως — για παράδειγμα, 90 ημέρες ετησίως στο Λονδίνο και το Παρίσι. Στη Σκωτία και σε πολλές περιοχές της Καλιφόρνια, οι οικοδεσπότες αναγκάζονται να υποβάλουν αίτηση για έναν ελεγχόμενο αριθμό αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης. Υπάρχουν επίσης ολοκληρωτικές απαγορεύσεις: η Νέα Υόρκη απαγορεύει την ενοικίαση διαμερισμάτων για διαμονές μικρότερες των 30 ημερών, ενώ η Βαρκελώνη έχει σταματήσει να εκδίδει άδειες, πράγμα που σημαίνει ότι οι νόμιμες βραχυχρόνιες μισθώσεις θα εξαφανιστούν μετά το 2028.
Καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν επιδιώκει να μειώσει στην πραγματικότητα τον τουρισμό
Η φορολογία είναι ένας άλλος τρόπος για να αποτρέψουν τους επισκέπτες ή τουλάχιστον να αποκτήσουν περισσότερο εισόδημα για να μετριάσουν τις αρνητικές τους επιπτώσεις. Η Βενετία χρεώνει τέλος εισόδου (5 ευρώ έως και τέσσερις ημέρες πριν από την άφιξη, 10 ευρώ στη συνέχεια) τις 54 ημέρες με την μεγαλύτερη κίνηση του χρόνου, ενώ η Νέα Ζηλανδία επιβάλλει ένα σημαντικό εφάπαξ τέλος άφιξης (από το οποίο εξαιρούνται οι Αυστραλοί) ύψους 100 δολαρίων Νέας Ζηλανδίας (59 δολάρια ΗΠΑ).
Ορισμένες πόλεις έχουν αυστηροποιήσει τους πολεοδομικούς κανόνες για να αποτρέψουν τον παραγκωνισμό της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό. Η Βαρκελώνη έχει χορηγήσει προστασία σε ιστορικά καταστήματα , ενώ το Άμστερνταμ έχει απαγορεύσει την κατασκευή νέων καταστημάτων στο κέντρο της πόλης που απευθύνονται μόνο σε τουρίστες και έχει προσφέρει χρηματοδότηση σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς με κοινοτικό πνεύμα για τη δημιουργία εναλλακτικών καταστημάτων λιανικής πώλησης.
Για την αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού, ο κύριος ιστότοπος τουριστικού μάρκετινγκ του Άμστερνταμ απαριθμεί πλέον λιγότερο επισκέψιμα αξιοθέατα – ένα προαστιακό κάστρο, ένα κέντρο τεχνών σε ένα ανακαινισμένο εργοστάσιο αερίου, ένα ζυθοποιείο που δεν παράγει Heineken – μεταξύ των κορυφαίων αξιοθέατων της πόλης. Σε μια πιο σκληρή προσέγγιση, οι αρχές έχουν επιδιώξει να αποτρέψουν τα πλήθη σε δημοφιλή σημεία κοντά στο όρος Φούτζι της Ιαπωνίας και στις Αυστριακές Άλπεις , τοποθετώντας φράγματα για να εμποδίσουν τη θέα που είναι δημοφιλής στους φωτογράφους.
Η Σαντορίνη
Σύμφωνα με το Bloomberg, καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν επιδιώκει να μειώσει στην πραγματικότητα τον τουρισμό. Το ελληνικό νησί της Σαντορίνης περιορίζει τις αφίξεις δια θαλάσσης στις 8.000 ημερησίως, δίνοντας προτεραιότητα στα πιο βιώσιμα σκάφη, και έχει απαγορεύσει περαιτέρω προσθήκες ξενοδοχειακών χώρων. Ωστόσο, η σκόπιμη μείωση του αριθμού των ατόμων που επισκέπτονται την Ελλάδα και άλλες μεσογειακές χώρες θα ήταν πολιτικά και οικονομικά αβάσιμη, καθώς αρκετές από αυτές τις χώρες εξαρτώνται από τα έσοδα από τον τουριστικό φόρο για την εξυπηρέτηση του εθνικού τους χρέους.
Αποδίδουν τα μέτρα για την αντιμετώπιση του υπερτουρισμού;
Με μια λέξη, όχι. Ή τουλάχιστον, όχι ακόμα. Οι νόμοι που περιορίζουν τον αριθμό των διανυκτερεύσεων που μπορεί να ενοικιαστεί ένα διαμέρισμα είναι δύσκολο να ελεγχθούν, πράγμα που σημαίνει ότι οι οικοδεσπότες μπορούν να παραβιάσουν τον νόμο και να τη γλιτώσουν. Και απαγορεύσεις όπως αυτή που θεσπίστηκε στη Βαρκελώνη δεν έχουν απαραίτητα μετριάσει την στεγαστική κρίση της πόλης, εν μέρει επειδή οι πρώην ιδιοκτήτες βραχυπρόθεσμων διαμονών ενοικιάζουν τις μονάδες τους ως μη ρυθμιζόμενες, ακριβότερες μεσοπρόθεσμες μισθώσεις αντί να τις διαθέτουν σε κατοίκους μακροχρόνιας διαμονής. Θα είναι δύσκολο να κρίνουμε αν η πολιτική της καταλανικής πρωτεύουσας έχει λειτουργήσει μέχρι να τεθεί σε πλήρη ισχύ το 2028.
Οι τουριστικοί φόροι μπορεί να αποφέρουν επιπλέον έσοδα χωρίς να ελέγχουν στην πραγματικότητα τον αριθμό των επισκεπτών. Σύμφωνα με τον Γκρεγκ Ρίτσαρντς, λέκτορα αναψυχής και εκδηλώσεων στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Μπρέντα, έρευνα στο Άμστερνταμ έδειξε ότι ο φόρος της πόλης στις διανυκτερεύσεις, που ανέρχεται σήμερα στο 12,5%, θα αποτρέψει τους επισκέπτες μόνο αν τριπλασιαστεί. Και ενώ υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι η προώθηση πιο ήσυχων προορισμών προσελκύει επισκέπτες σε αυτούς, η συνολική άνοδος του τουρισμού σημαίνει ότι αυτοί οι πιο ατρόμητοι τουρίστες απλώς αντικαθίστανται στα συνήθη δημοφιλή σημεία από νέους επισκέπτες, χωρίς αισθητή μείωση του αριθμού τους.
Η επιβολή τελών μπορεί επίσης να είναι μια ανάμεικτη ευλογία. Στο υπερφορτωμένο, σχεδιασμένο από τον Γκαουντί, Πάρκο Γκουέλ της Βαρκελώνης, ο αριθμός των επισκεπτών έχει μειωθεί στο μισό μετά την εισαγωγή τελών και κρατήσεων. Οι ντόπιοι δεν χρειάζεται να πληρώσουν, αλλά πρέπει να κάνουν κράτηση εισόδου, επομένως το πάρκο δεν είναι πλέον εύκολα προσβάσιμο σε αυτούς.
Πηγή: ΟΤ
