Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ήταν της μόδας το περίφημο δόγμα «αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή» (MAD) σύμφωνα με το οποίο η απειλή χρήσης πυρηνικών κατά του εχθρού αποτρέπει τον εχθρό από τη χρήση των ίδιων όπλων. Ενώ όμως αυτό λειτούργησε, σήμερα υπάρχει κάτι οικονομικό ανάλογο που κάνει ακριβώς το αντίθετο: «αμοιβαία εξασφαλισμένη διατάραξη» (MAD). Γιατί;
Φαινομενικά, η επικείμενη συνάντηση στη Σεούλ στις 29 Οκτωβρίου, Ντόναλντ Τραμπ και Σι Τζινπιγκ, στο περιθώριο των εργασιών της Συνόδου Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (APEC), δημιουργεί κάποιες ελπίδες για λύσεις στον δασμολογικό εμπόριο μεταξύ τους.
Για τον Γκραίγκ Σίνγκλετον, όμως, αναλυτή στο Ίδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών (FDD) δεξαμενή σκέψης στις ΗΠΑ η εύθραυστη εμπορική εκεχειρία ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και το Πεκίνο κατέρρευσε.
Αυτό που ακολουθεί δεν μοιάζει τόσο με έναν συμβατικό «εμπορικό πόλεμο», λέει ο Σίνγκλετον στην ανάλυσή του στο περιοδικό Foreign Policy, όσο με έναν παρατεταμένο αγώνα, όπου και οι δύο δυνάμεις κωδικοποιούν τον εξαναγκασμό στο οικονομικό τους οπλοστάσιο και ολοένα περισσότερο «οπλοποιούν» την αλληλεξάρτηση ως πηγή μοχλού πίεσης.
Σε αυτή τη νέα, αναδυόμενη φάση, η αντιπαράθεση δεν θα εκλαμβάνεται πλέον ως αποτυχία πολιτικής, αλλά ως εργαλείο πολιτικής για τη δοκιμή αλυσίδων εφοδιασμού, την εκμετάλλευση ασυμμετριών και την άσκηση πίεσης στους αντιπάλους χωρίς διολίσθηση σε ολοκληρωτικό οικονομικό πόλεμο.
Τα βήματα της κλιμάκωσης
Καλωσορίσατε στην εποχή της «αμοιβαία εξασφαλισμένης διατάραξης».
Συνέβη αργά, έπειτα ξαφνικά. Η εύθραυστη εμπορική détente που διαπραγματεύτηκαν την άνοιξη και επανεπιβεβαίωσαν στη Μαδρίτη το καλοκαίρι άρχισε να ξεφτίζει σχεδόν αμέσως. Τον περασμένο μήνα, το Πεκίνο ανακοίνωσε έρευνες για antidumping και «διάκριση» σχετικά με την πολιτική των ΗΠΑ στα chips και, λίγο μετά, έστρεψε το βλέμμα του στους ίδιους τους αμερικανικούς ημιαγωγούς, διατάζοντας κινεζικές εταιρείες -συμπεριλαμβανομένων των ByteDance και Alibaba- να σταματήσουν τις αγορές chip της Nvidia για λόγους εθνικής ασφάλειας.
Η Ουάσιγκτον, από την πλευρά της, επέκτεινε τους τεχνολογικούς ελέγχους σε θυγατρικές κινεζικών εταιρειών που ήδη βρίσκονται στη Λίστα (Entity List) του Υπουργείου Εμπορίου των ΗΠΑ.
Μπορεί αρχικά αυτές οι κινήσεις να υποβιβάστηκαν και από τις δύο πλευρές ως «επίδειξη» αλλά την περασμένη εβδομάδα, το Πεκίνο ανακοίνωσε σαρωτικούς νέους περιορισμούς στις εξαγωγές μαγνητών σπανίων γαιών και άλλων υλικών υψηλών επιδόσεων, σφίγγοντας τους κανόνες αδειοδότησης και στοχεύοντας παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού που για καιρό θεωρούνταν «άβατες». Η κίνηση της Κίνας δεν ήταν απλώς διαδικαστική· ήταν σκοπούμενη και αρχών, με εμφανή τα «δακτυλικά αποτυπώματα» του Σι, σύμφωνα με τον ειδικό.
Οι κανόνες επεκτείνουν την κινεζική εμβέλεια πέρα από την παραγωγή στην άδεια, δίνοντας στο Πεκίνο de facto έλεγχο πάνω στο τι μπορεί να φτιάχνει ο κόσμος με τα υλικά του.
Αυτό από την πλευρά του ο Τραμπ το εξέλαβε ως προδοσία, θεωρώντας ότι το ζήτημα των σπανίων γαιών είχε διευθετηθεί. Μέσα σε λίγες ώρες, απείλησε με μαζικούς δασμούς στις κινεζικές εισαγωγές, υπαινίχθηκε νέους περιορισμούς λογισμικού και άφησε να εννοηθεί ότι η σύνοδος θα μπορούσε να καταρρεύσει αν η Κίνα δεν ανακαλούσε, ενδεχόμενο απίθανο.
Ανταμείβει την κλιμάκωση
Η «αμοιβαία εξασφαλισμένη διατάραξη» στηρίζεται σε τρεις αλληλοσυνδεόμενες παραδοχές, σύμφωνα με τον ειδικό από το FDD.
- Πρώτον, ότι ο εξαναγκασμός μπορεί να κωδικοποιηθεί χωρίς να καταρρεύσουν οι αγορές.
- Δεύτερον, ότι κάθε πλευρά μπορεί να αντέξει και να προσαρμοστεί ταχύτερα από την άλλη, επειδή και οι δύο πιστεύουν ότι ο αντίπαλος είναι πιο εύθραυστος απ’ όσο δείχνει.
- Τρίτον, ότι οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού μπορούν να οπλοποιηθούν ώστε να λυγίζουν, όχι να σπάνε, ασκώντας τόση πίεση όση χρειάζεται για να σταλεί μήνυμα ισχύος χωρίς να προκληθεί συστημική αστοχία.
Αλλά όπως σημειώνει με ανησυχεία ο Σίνγκλετον σε αντίθεση, με τη MAD του Ψυχρού Πολέμου, αυτό το ίδιο το πλαίσιο ανταμείβει την κλιμάκωση: κάθε πράξη διατάραξης ενισχύει την ψευδαίσθηση ελέγχου και δελεάζει και τις δύο πλευρές να προχωρήσουν παραπέρα, πεπεισμένες ότι ο άλλος θα ανοιγοκλείσει πρώτος τα μάτια. Σημαντικό είναι ότι κάθε πρωτεύουσα πιστεύει πως μπορεί να κυριαρχήσει και στα τρία, όσο περισσότερο όμως πιέζουν, τόσο η διατάραξη γίνεται «σχέδιο».
Το ίδιο παράδοξο
Έτσι, Σι και Τραμπ αντιμετωπίζουν το ίδιο παράδοξο: ο καθένας νιώθει υποχρεωμένος να κλιμακώσει για να διατηρήσει αξιοπιστία, αλλά και οι δύο πλησιάζουν τα όρια του τι μπορούν να αντέξουν οι οικονομίες —και τα πολιτικά τους συστήματα. Η υπεροψία του Πεκίνου το οδήγησε να μπερδέψει την προσωρινή πειθαρχία με ανθεκτικότητα, ενθαρρυμένο από την υποχώρηση του Τραμπ τον Απρίλιο από τριψήφιους δασμούς όταν οι αγορές κλονίστηκαν.
Ο Σι, αντιμετωπίζοντας δικούς του οικονομικούς αντίθετους ανέμους, βλέπει πλέον αξία στον τζόγο της κλιμάκωσης — σπρώχνει τα όρια για να δοκιμάσει το κατώφλι πόνου των ΗΠΑ, επειδή πιστεύει ότι η Ουάσιγκτον θα υποχωρήσει.
Η υπεροψία της Ουάσιγκτον, από την άλλη, καταλήγει ο Σίνγκλετο, την κάνει να μπερδεύει την πίεση με στρατηγική, υποθέτοντας λανθασμένα ότι το Πεκίνο θα επιστρέψει στο status quo ante που συμφωνήθηκε στη Γενεύη την περασμένη άνοιξη. Το αποτέλεσμα δεν είναι τόσο στρατηγική όσο αδιέξοδο: δύο δυνάμεις κλειδωμένες σε διαγωνισμό πεποίθησης, καθεμία περιμένοντας η άλλη να ανοιγοκλείσει πρώτη τα μάτια.
