Αποκαλυπτικά, όσο και ανησυχητικά είναι τα στοιχεία που παρουσιάζει το Eurofound (Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης) για το πώς η αγορά εργασίας αντιμετωπίζει τα άτομα άνω των 55 ετών.
Στο πλαίσιο πανευρωπαϊκής έρευνας, οι επιστήμονες του Eurofound, διεξήγαγαν συνεντεύξεις με κυβερνητικούς αξιωματούχους, οργανώσεις κοινωνικών εταίρων και ακαδημαϊκούς εμπειρογνώμονες, συλλέγοντας στοιχεία και για την Ελλάδα.
Η μελέτη εστιάζει στο πώς θα παραμείνουν οι «εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας» ενεργοί για μεγαλύτερο διάστημα, με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού, άρα και του εργατικού δυναμικού.
Η αγορά εργασίας για τους 55+
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο οι εργαζόμενοι άνω των 55 ετών – που εμπίπτουν θεωρητικά στην κατηγορία των «ηλικιωμένων» – αυξήθηκαν κατά 23,8 εκατομμύρια το 2010, σε σχεδόν 40 εκατομμύρια το 2023. Το ίδιο διάστημα το ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού άνω των 55 ετών αυξήθηκε κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες. Ως αιτίες των παραπάνω, αναφέρονται τόσο η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και του προσδόκιμου ζωής, σε συνδυασμό με τη βελτίωση της υγείας των ηλικιωμένων.
Σε γενικές γραμμές οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι έχουν λιγότερες πιθανότητες να μείνουν άνεργοι από τους εργαζόμενους που βρίσκονται στα μέσα της σταδιοδρομίας τους. Όταν όμως χάσουν τη δουλειά τους, αντιμετωπίζουν πολύ υψηλότερο κίνδυνο μακροχρόνιας ανεργίας και μεγαλύτερες δυσκολίες να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας.
Ενώ το ένα τρίτο των εργαζομένων άνω των 55 ετών απασχολούνται σε θέσεις με σχετικά καλές συνθήκες, ο ένας στους πέντε απασχολείται σε ρόλους με υψηλό βαθμό επισφάλειας και επικινδυνότητας, καθώς και αυξημένη επιβάρυνση. Αυτοί οι ρόλοι συνδέονται με χαμηλότερη ψυχική ευεξία, οικονομική ανασφάλεια και χειρότερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Ηλικιακός ρατσισμός
Ο ηλικιακός ρατσισμός και οι διακρίσεις εξακολουθούν να υφίστανται στους χώρους εργασίας. Παρά τη νομοθεσία που απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω ηλικίας, πολλοί ηλικιωμένοι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν παρενόχληση και άδικη μεταχείριση κατά τις διαδικασίες πρόσληψης, προαγωγής και απόλυσης.
Οι εγκαταστάσεις φροντίδας και η κοινωνική στήριξη είναι ζωτικής σημασίας για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους. Πολλοί εργαζόμενοι εγκαταλείπουν πρόωρα την αγορά εργασίας για να φροντίσουν μέλη της οικογένειάς τους, ιδίως σε χώρες με ανεπαρκείς εγκαταστάσεις φροντίδας και συστήματα κοινωνικής υποστήριξης.
Οι βιώσιμες πρακτικές στο χώρο εργασίας είναι σημαντικές. Σύμφωνα με την έρευνα του Εurofound, η παραμονή των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην εργασία μπορεί να ενθαρρυνθεί με ένα πλέγμα μέτρων: Εκπαίδευση σε ψηφιακές δεξιότητες, τηλεργασία και υβριδική εργασία, δυνατότητες ευέλικτης απασχόλησης.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών στο γενικό πληθυσμό βαίνει διαρκώς αυξανόμενο και εκτιμάται ότι ως το 2050 θα αγγίξει το 36,5% (από 17,1% το 2001).
Αντίστοιχα ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός (ηλικίας 15-64 ετών) προβλέπεται να μειωθεί από 67,5% το 2000 σε 51,5% μέχρι το 2050, υποδεικνύοντας μια ανησυχητική τάση δημογραφικής συρρίκνωσης που θα μπορούσε να επηρεάσει την οικονομική ανάπτυξη και τις κοινωνικές υπηρεσίες (ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό).
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ορισμός για το σημαίνει «ηλικιωμένος» εργαζόμενος. Οι απαντήσεις των ερωτηθέντων δόθηκαν με βάση τους ορισμούς της Εurostat και τα επίσημα κείμενα της ΕΕ που περιλαμβάνουν στην κατηγορία αυτή τους εργαζόμενους άνω των 50 ή των 55 ετών.
Το πώς ορίζεται ο «ηλικιωμένος» εργαζόμενος εξαρτάται άμεσα από την ηλικία συνταξιοδότησης, η οποία στην Ελλάδα είναι στα 67 έτη. Η Εurofound εκτιμά ότι ως το 2027 ενδέχεται να αυξηθεί στα 69 έτη, εφόσον ενεργοποιηθεί η ρήτρα που συνδέει τη συνταξιοδότηση με το προσδόκιμο ζωής.
Ειδικά στην Ελλάδα, εκτός από τη δημογραφική γήρανση, σημαντική επίπτωση είχε η οικονομική κρίση, που οδήγησε πολλά νεότερα άτομα στο εξωτερικό σε αναζήτηση εργασίας. Ως αποτέλεσμα, το μερίδιο των νέων στο εργατικό δυναμικό μειώθηκε, τονίζοντας περαιτέρω τη μετατόπιση προς το εργατικό δυναμικό μεγαλύτερης ηλικίας.
Μένουν παραπάνω στη δουλειά οι άντρες
Η μέση ηλικία εξόδου από την αγορά εργασίας για τους άνδρες στην Ελλάδα είναι τα 63,2 έτη, ελαφρώς υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι στα 62,6 έτη. Αυτό υποδηλώνει ότι οι Έλληνες άνδρες εργαζόμενοι παραμένουν περισσότερο στο εργατικό δυναμικό, γεγονός που μπορεί να αντικατοπτρίζει τόσο την προσωπική επιλογή όσο και την οικονομική αναγκαιότητα.
Για τις γυναίκες ισχύει το αντίθετο. Η μέση ηλικία εξόδου από την αγορά εργασίας στην Ελλάδα είναι 59,7 έτη, έναντι 62,3 στην ΕΕ.
Εκτός εργασίας η μία στις δύο γυναίκες 55-59 ετών
Τα ποσοστά απασχόλησης για άντρες μεγαλύτερης ηλικίας στην Ελλάδα είναι κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ στην κατηγορία των 65-69 ετών είναι ακόμα υψηλότερα.
Στον αντίποδα, η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας παραμένει χαμηλή. Στην ηλικιακή κατηγορία 55-59 ετών, μόλις το 51,2% των γυναικών εργάζονται, έναντι 70,7% στην ΕΕ.
Για τις γυναίκες ηλικίας 60-64 ετών, το ποσοστό απασχόλησης είναι 32,3% στην Ελλάδα, έναντι 44,6% στην ΕΕ27.
Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει σχετικά αποτύχει στη συγκράτηση των ηλικιωμένων γυναικών στο εργατικό δυναμικό.
Τι σημαίνει η ανεργία για τους 55άρηδες
Η ανεργία στους άντρες 55-59 ετών στην Ελλάδα είναι μεν χαμηλότερη σε σχέση με άλλες ηλικιακές κατηγορίες, αλλά υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, στο 4,4% έναντι 4,2% στην ΕΕ. Αντίστοιχα στους άντρες μεταξύ 60-65 ετών τα ποσοστά ανεργίας είναι 5,4%, ενώ στην ΕΕ27 4,8%.
Αυτά τα ποσοστά ανεργίας για τους Έλληνες άνδρες υποδηλώνουν μια προβληματική αγορά εργασίας, ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες προκλήσεις στην απασχόληση, σημειώνει η Εurofound.
Για τις γυναίκες τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα. Τα επίσημα ποσοστά ανεργίας για τις γυναίκες 55-59 ετών είναι 9,7% στην Ελλάδα, έναντι 4,7% στην ΕΕ27. Εξίσου υψηλή είναι η γυναικεία ανεργία στις ηλικίες 60-64 ετών, 9,2% στην Ελλάδα έναντι 4,8% στην ΕΕ.
Το πιο ανησυχητικό όμως είναι τα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας. Πάνω από επτά στις δέκα άνεργες γυναίκες ηλικίας 55-64 ετών (72%) κατατάσσονται ως μακροχρόνια άνεργες, έχοντας παραμείνει χωρίς δουλειά για πάνω από ένα χρόνο. Το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι 50%. Η ανισορροπία αυτή μαρτυρά πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας στην Ελλάδα που απολύεται να ξαναβρεί δουλειά.
Προκαταλήψεις λόγω ηλικίας
Ένας σημαντικός παράγοντας που εμποδίζει τους ηλικιωμένους εργαζόμενους να παραμείνουν στην αγορά εργασίας είναι οι επικρατούσες αντιλήψεις και προτιμήσεις των εργοδοτών. Πολλοί εργοδότες τείνουν να προτιμούν τους νεότερους υποψηφίους, θεωρώντας τους λιγότερο δαπανηρούς και πιο πιθανό να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια απασχόλησης στην εταιρεία.
Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, η προκατάληψη αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ελλάδα, όπου η πλειονότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές και συχνά αποτελούνται από 3-4 εργαζόμενους. Αυτό οδηγεί στην έλλειψη δομημένων στρατηγικών για το ανθρώπινο δυναμικό, με αποτέλεσμα να παραγνωρίζονται οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, ιδίως σε τομείς όπως ο τουρισμός ή σε απαιτητικές τεχνικές θέσεις εργασίας.
Ιστορικά στην Ελλάδα, διαπιστώνει η έρευνα, οι επιχειρήσεις προτιμούσαν να προσλαμβάνουν νεότερους εργαζομένους λόγω των χαμηλότερων μισθολογικών προσδοκιών τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να ασκούν πίεση στους παλαιότερους εργαζομένους να συνταξιοδοτηθούν πρόωρα.
