Παρά τις πολεμικές συγκρούσεις, τις απειλές για δημοσιονομική κατάρρευση και την ενίσχυση αυταρχικών καθεστώτων, οι παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές παραμένουν σχεδόν ατάραχες.
Μετά την είσοδο των στρατευμάτων του Αδόλφου Χίτλερ στη Γαλλία το 1940, πολλοί φοβήθηκαν τον επικείμενο αφανισμό της Ευρώπης και της οικονομίας της. Όχι όμως και οι Βρετανοί επενδυτές. Τον χρόνο που ακολούθησε την εισβολή, το χρηματιστήριο του Λονδίνου σημείωσε άνοδο. Στην πραγματικότητα, μέχρι το τέλος του πολέμου, οι βρετανικές εταιρείες είχαν προσφέρει στους μετόχους τους πραγματικές αποδόσεις της τάξης του 100%. Οι τολμηροί αυτοί επενδυτές μπορεί να φάνταζαν τρελοί τότε, αλλά αποδείχθηκαν σωστοί και αποκόμισαν πλούσια κέρδη.
Αν και οι σημερινοί κίνδυνοι δεν συγκρίνονται με εκείνους ενός παγκόσμιου πολέμου, παραμένουν σημαντικοί. Οι ειδικοί μιλούν για μια «πολυκρίση» που εκτείνεται από την πανδημία του κορονοϊού, τον χερσαίο πόλεμο στην Ευρώπη και το μεγαλύτερο ενεργειακό σοκ από τη δεκαετία του ’70, μέχρι τον επίμονο πληθωρισμό, τις τραπεζικές ανησυχίες, την κατάρρευση της κινεζικής αγοράς ακινήτων και τον εμπορικό πόλεμο. Ένας δείκτης παγκόσμιου κινδύνου βρίσκεται 30% πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο.
Οι έρευνες καταναλωτικής εμπιστοσύνης δείχνουν ότι τα νοικοκυριά έχουν ασυνήθιστα απαισιόδοξη εικόνα για την οικονομία, τόσο στην Αμερική όσο και αλλού. Οι γεωπολιτικοί σύμβουλοι θησαυρίζουν, καθώς οι επενδυτικές τράπεζες της Wall Street πληρώνουν αδρά για αναλυτές που θα ερμηνεύσουν τις εξελίξεις στο Ντονμπάς ή μια ενδεχόμενη κινεζική εισβολή στην Ταϊβάν.
Σε ορισμένες πτυχές, η εικόνα μοιάζει με το 1940, όπως γράφει ο Economist. Μέσα στο χάος, η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει ακάθεκτη. Από το 2011 η ανάπτυξη διατηρείται περίπου στο 3% ετησίως. Κατά την κορύφωση της κρίσης του ευρώ το 2012; Περίπου 3%. Το 2016, όταν η Βρετανία ψήφισε υπέρ του Brexit και η Αμερική υπέρ του Τραμπ, ή το 2022, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία; Πάλι 3%. Εξαίρεση αποτέλεσε το διάστημα 2020–21, την περίοδο της πανδημίας. Όταν επιβλήθηκαν lockdowns, πολλοί φοβήθηκαν μια ύφεση αντίστοιχη της Μεγάλης Ύφεσης. Στην πραγματικότητα, τα επόμενα δύο χρόνια η παγκόσμια οικονομία κατέγραψε ετήσια αύξηση ΑΕΠ της τάξης του 2%: μία χρονιά με συρρίκνωση και μία με εκρηκτική ανάκαμψη.
Πόσο ανθεκτική είναι η παγκόσμια οικονομία;
Η παγκόσμια οικονομία αποδεικνύεται εντυπωσιακά και ολοένα πιο ανθεκτική στα σοκ. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες, που θεωρούνταν ευάλωτες, απέδειξαν την ανθεκτικότητά τους. Η μεγαλύτερη ποικιλία στην προσφορά ενέργειας και η χαμηλότερη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα έχουν μειώσει τον αντίκτυπο των μεταβολών στις τιμές του πετρελαίου. Παράλληλα, η οικονομική πολιτική έχει βελτιωθεί σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την επικρατούσα αφήγηση, η περίοδος της «μεγάλης μετριοπάθειας» –χαρακτηριζόμενη από σταθερή ανάπτυξη και προβλέψιμες πολιτικές– κράτησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έως την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007–09. Ίσως όμως να μην τελείωσε με την κατάρρευση της Lehman Brothers.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ, μόλις το 5% των χωρών βρίσκεται φέτος σε πορεία ύφεσης – το χαμηλότερο ποσοστό από το 2007. Η ανεργία στις πλούσιες χώρες του ΟΟΣΑ είναι κάτω από το 5%, κοντά σε ιστορικά χαμηλά. Στο πρώτο τρίμηνο του 2025, τα παγκόσμια εταιρικά κέρδη αυξήθηκαν κατά 7% σε ετήσια βάση. Οι αναδυόμενες αγορές, που κάποτε ήταν ευάλωτες στη φυγή κεφαλαίων σε περιόδους αναταραχής, πλέον αποφεύγουν σε μεγάλο βαθμό κρίσεις νομισμάτων ή χρέους. Οι καταναλωτές, παρά την κακή ψυχολογία, συνεχίζουν να ξοδεύουν. Με σχεδόν κάθε μέτρο, η οικονομία είναι ουσιαστικά σε καλή κατάσταση.
Η ανεργία στις πλούσιες χώρες του ΟΟΣΑ είναι κάτω από το 5%, κοντά σε ιστορικά χαμηλά
Δεν είναι περίεργο που οι επενδυτές αισιοδοξούν. Τα τελευταία 15 χρόνια, καθώς η «πολυκρίση» εντεινόταν, οι αμερικανικές μετοχές συνέχιζαν την ανοδική τους πορεία. Πάνω από τα μισά χρηματιστήρια του ανεπτυγμένου κόσμου βρίσκονται εντός 5% από τα ιστορικά τους υψηλά. Ο δείκτης φόβου της Wall Street (VIX), που αποτυπώνει τη μεταβλητότητα των αγορών, είναι κάτω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο. Οι αγορές υποχώρησαν τον Απρίλιο, όταν ο Τραμπ ανακοίνωσε τους δασμούς της «Ημέρας Απελευθέρωσης», αλλά σύντομα ανέκαμψαν. Πολλοί επενδυτές πλέον ακολουθούν έναν απλό κανόνα στις πτώσεις της αγοράς: «Αγόρασε στο χαμηλό».
Το παράδοξο με το γεωπολιτικό χάος
Έτσι, προκύπτει ένα παράδοξο: γεωπολιτικό χάος και μια αξιοσημείωτα ήρεμη οικονομία. Η κατάσταση θυμίζει το 1940, αλλά είναι ιστορικά σπάνια. Συνήθως, οι οικονομολόγοι εντοπίζουν σύνδεση ανάμεσα σε γεωπολιτικές αναταραχές και επιδείνωση της οικονομίας. Μελέτη των Dario Caldara και Matteo Iacoviello από τη Fed δείχνει ότι ο υψηλός γεωπολιτικός κίνδυνος «προοιωνίζεται» χαμηλότερες επενδύσεις και απασχόληση. Άλλη μελέτη των Hites Ahir και Davide Furceri από το ΔΝΤ και του Nicholas Bloom του Stanford δείχνει ότι οι αυξημένες αβεβαιότητες συνήθως ακολουθούνται από «σημαντική πτώση του ΑΕΠ».
Το 1940, οι επενδυτές του Σίτι στοιχημάτιζαν ότι η κατάκτηση της Ευρώπης από τον Χίτλερ δεν θα κατέστρεφε τον καπιταλισμό. Αποδείχθηκαν σωστοί. Σήμερα, ποντάρουν ότι ούτε οι πόλεμοι, ούτε οι πανδημίες, ούτε οι αυταρχικοί ηγέτες, ούτε τα σπασμένα της δημοσιονομικής ασυδοσίας θα τον σταματήσουν. Ίσως αυτή τη φορά να κάνουν λάθος. Όμως μέχρι στιγμής, μοιάζουν να έχουν δίκιο.
