Μέχρι πριν από τέσσερις δεκαετίες, ένα εργοστάσιο επεξεργασίας στη βιομηχανική ζώνη Σεφ ντε Μπε, κοντά στις γαλλικές ακτές στον Ατλαντικό, αποτελούσε σημείο αναφοράς για τις σπάνιες γαίες.
Σε λειτουργία από το 1948, θεωρούνταν από τα μεγαλύτερα στον κόσμο στον διαχωρισμό, τον καθαρισμό και τη σύνθεση των ορυκτών αυτών πρώτων υλών, που -παρά το χαρακτηρισμό τους ως σπάνιες- βρίσκονται στην πραγματικότητα διάσπαρτες στον φλοιό της γης, συνήθως σε χαμηλή συγκέντρωση.
Η εξόρυξη και η επεξεργασία των σπάνιων γαιών είναι ιδιαίτερα δύσκολη και σε πολλές περιπτώσεις εξαιρετικά επιβλαβής για το περιβάλλον.
Όμως ο λόγος που η παραγωγή τελικά μειώθηκε στη μονάδα της Λα Ροσέλ στη δυτική Γαλλία ήταν άλλος.
Με φθηνότερη παραγωγή και χαμηλά περιβαλλοντικά πρότυπα, η Κίνα απέκτησε συν τω χρόνω προβάδισμα στον κλάδο της επεξεργασίας των σπάνιων γαιών.
Σήμερα το Πεκίνο ελέγχει πάνω από το 70% της παγκόσμιας παραγωγής, κρατώντας όχι απλά τα «ηνία», αλλά και σε εξάρτηση έτερες μεγάλες οικονομίες.
Απαραίτητες πλέον στην πράσινη και στην ψηφιακή μετάβαση, καθώς και με κομβικό ρόλο σε νέες τεχνολογίες στην αμυντική βιομηχανία, οι σπάνιες γαίες κατηγοριοποιούνται ως στρατηγικό πλεονέκτημα.
Όχι τυχαία, βρίσκονται στο επίκεντρο των αμερικανικών νεο-ιμπεριαλιστικών αξιώσεων της εποχής Τραμπ 2.0 στην παγωμένη Γροιλανδία, έως και στην εμπόλεμη Ουκρανία.
Στην περίπτωση της ΕΕ, ζητούμενο είναι η απεξάρτηση από την Κίνα, πολλώ μάλλον ενόσω κλιμακώνεται ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου.
Σε αυτή τη συγκυρία έγιναν στις 8 Απριλίου τα εγκαίνια της νέας γραμμής παραγωγής στη Λα Ροσέλ, σηματοδοτώντας την έναρξη της παραγωγής σπάνιων γαιών για μόνιμους μαγνήτες και ένα σημαντικό ορόσημο για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της Ευρώπης.
Νέο εγχείρημα, πολλές προκλήσεις
Το εργοστάσιο στη Λα Ροσέλ είναι έως τώρα η μόνη εγκατάσταση στην Ευρώπη ικανή να επεξεργαστεί στοιχεία σπάνιων γαιών σε βιομηχανική κλίμακα.
Με τη νέα επέκταση, αποτελεί τη μεγαλύτερη μονάδα εκτός Κίνας που μπορεί να διαχωρίζει όλα τα υλικά των πολύτιμων αυτών ορυκτών.
«Το πλεονέκτημά μας είναι ότι ξέρουμε πώς να παράγουμε και να επεκτείνουμε την παραγωγή», δήλωσε η Αν Νουιτένς, πρόεδρος του τμήματος ειδικών χημικών προϊόντων της βελγο-γαλλικής εταιρείας χημικών Solvay, ιδιοκτήτριας του εργοστασίου.
Ανέφερε ως βασικούς παράγοντες για την επαναφορά της επεξεργασίας σπανίων γαιών στην Ευρώπη τη βιομηχανία κινητήρων, ηλεκτρικών οχημάτων και ανεμογεννητριών.
Τα αρχικά σχέδια περιλαμβάνουν την παραγωγή σπανίων γαιών για μόνιμους μαγνήτες σε μικρές ποσότητες εντός του έτους -η πρώτη του είδους στην Ευρώπη.
Γνωστοί και ως μαγνήτες νεοδυμίου, είναι βασικά εξαρτήματα για κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων, υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, προηγμένα ηλεκτρονικά και αμυντικά συστήματα.
Με αφετηρία μια παραγωγή μικρής κλίμακας μερικών εκατοντάδων τόνων, η Solvay λέει ότι στοχεύει να καλύψει το 30% των αναγκών της Ευρώπης σε σπάνιες γαίες για αυτούς τους μαγνήτες έως το 2030.
Ζητούμενο είναι η συμβολή στην αυτονομία της Ευρώπης στην παραγωγή σπάνιων γαιών, βάσει της Καθαρής Βιομηχανικής Συμφωνίας που παρουσίασε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
«Η τεχνογνωσία μας μας επιτρέπει να μεγιστοποιήσουμε την ανάκτηση σπάνιων γαιών και να χρησιμοποιήσουμε 75% ανανεώσιμη ενέργεια», υπογράμμισε η Αν Νουιτένς.
Η νέα γραμμή θα χρησιμοποιεί αρχικά 100% ανακυκλωμένες σπάνιες γαίες, ενώ στον σχεδιασμό είναι η μείωση της κατανάλωσης νερού στο μισό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας.
«Ξεκινάμε με μια επένδυση μόλις μερικών εκατομμυρίων ευρώ» και συμβάσεις με κατασκευαστές αυτοκινήτων και ανεμογεννητριών, ανέφερε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Φιλίπ Κερέν.
Υπάρχει δυνατότητα σταδιακής αύξησης της παραγωγής, προσέθεσε, εφόσον αυξηθεί η ζήτηση.
Η επίτευξη του στόχου για το 2030 απαιτεί άλλωστε επενδύσεις άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ.
Στον ορίζοντα, ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις.
Σπάνιες γαίες, ένα γεωπολιτικό «όπλο»
Η έναρξη λειτουργίας της νέας γραμμής παραγωγής σπάνιων γαιών στη Λα Ρουσέλ έρχεται λίγες μόλις ημέρες μετά την αυστηροποίηση των κινεζικών ελέγχων εξαγωγών σε ορισμένες σπάνιες γαίες, ως απάντηση στους «ανταποδοτικούς δασμούς» του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.
Η τελευταία απόφασή του για το 90ήμερο «πάγωμά» τους δεν αφορά την Κίνα -για την ακρίβεια, ο συνολικός δασμολογικός συντελεστής των ΗΠΑ στις κινεζικές εισαγωγές αυξήθηκε στο 145%.
Καθώς κλιμακώνεται ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου, τα στοιχεία σπάνιων γαιών έχουν γίνει νέο μέτωπο και ισχυρό «όπλο» στα χέρια της κινεζικής ηγεσίας.
Γεγονός που τροφοδοτεί ανησυχίες και ερωτήματα σχετικά με το πώς θα επηρεαστεί η παγκόσμια προσφορά προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.
Για τα σχέδια της Solvay, η ευρύτερη ανησυχία για τις επιπτώσεις του εμπορικού πολέμου μπορεί να οδηγήσει σε πτώση της ζήτησης και σε καθυστερήσεις στον σχεδιασμό.
«Πολλοί πελάτες βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής», επεσήμανε ο Φιλίπ Κερέν.
«Δεν βλέπουμε ανάκαμψη» για το 2025, τόνισε, προβλέποντας ωστόσο «μια σχετικά σταθερή αγορά».
Το δε «χάσμα κόστους» με την Κίνα, επεσήμανε, «μπορεί να γεφυρωθεί με περαιτέρω επενδύσεις στην Ευρώπη».
Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πάτησε «γκάζι» στα τέλη Μαρτίου εγκρίνοντας 47 στρατηγικά έργα για την εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση σπάνιων γαιών και πρώτων υλών επί ευρωπαϊκού εδάφους.
Βρίσκονται σε 13 κράτη μέλη της ΕΕ -συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας- καλύπτοντας 14 από τα 17 στρατηγικά μέταλλα, που απαριθμούνται στο Νόμο για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (CRMA).
Έχοντας τεθεί από πέρυσι σε ισχύ, θέτει μια σειρά από φιλόδοξους στόχους μέχρι το 2030, ώστε η ΕΕ να είναι τότε σε θέση να καλύπτει τουλάχιστον το 10% των ετήσιων αναγκών εξόρυξης, το 40% των αναγκών επεξεργασίας και το 25% της ανακύκλωσης για καθένα από αυτά τα μέταλλα, περιορίζοντας παράλληλα το λιγότερο στο 65% την εξάρτηση από μια τρίτη χώρα.
