Ο εμπορικός πόλεμος που πυροδοτεί ο Ντόναλντ Τραμπ φέρνει στο προσκήνιο ερωτήματα για το πού και πώς θα παράγονται τα προϊόντα του κόσμου στο μέλλον. Από τα αθλητικά παπούτσια μέχρι τα iPhone και τις περίφημες… καπελαδούρες «Make America Great Again», η αναδιάρθρωση των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής είναι ήδη σε εξέλιξη. Η παγκοσμιοποίηση όπως την ξέραμε —με την Κίνα στο επίκεντρο ως «παγκόσμιο εργοστάσιο»— φαίνεται να μετασχηματίζεται σε ένα πιο κατακερματισμένο και γεωπολιτικά ευαίσθητο μοντέλο. Οι οικονομολόγοι μιλούν πλέον για «παγκοσμιοποίηση με όρια», για derisking (αποκλιμάκωση κινδύνου), και για κράτη-οθόνες που δέχονται τη μεταφορά της τελικής φάσης παραγωγής για να παρακαμφθούν δασμοί.
Στα τέλη του 20ού αιώνα, ακολουθώντας το γενικότερο ρεύμα στη Δύση, εργοστάσια έκλεισαν, εργαζόμενοι με «μπλε φόρμες» εξαφανίστηκαν, και η παραγωγή μεταφέρθηκε στην Κίνα. Σήμερα όμως, η Κίνα μεταφέρει την παραγωγή της σε άλλες χώρες της Ασίας, όπως το Βιετνάμ, η Καμπότζη, η Ινδονησία και το Λάος.
Στο επίκεντρο η Ασία
Η νέα παγκοσμιοποίηση φέρνει στο επίκεντρο τον Σύνδεσμο Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), που με πληθυσμό άνω των 680 εκατ. και ισχυρή οικονομική δυναμική, παίζει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο. Όμως, σύμφωνα με αναλυτές δεν είναι ακόμη έτοιμος να αντικαταστήσει πλήρως την αμερικανική αγορά.
Ο Τραμπ υπόσχεται επαναβιομηχάνιση των ΗΠΑ, όμως, αν αυτό συμβεί, θα γίνει μέσω ρομποτικής και αυτοματισμού, όχι μέσω μαζικής απασχόλησης. Οι υψηλότεροι δασμοί δεν θα πείσουν τους καταναλωτές να πληρώνουν περισσότερα για «Made in USA» προϊόντα – θα αλλάξουν καταναλωτικές συνήθειες και θα πλήξουν το «αμερικανικό όνειρο».
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί προσεκτικά την εξέλιξη. Από την πανδημία, που ανέδειξε την εξάρτηση από ασιατικά υλικά, μέχρι την ενεργειακή κρίση με την Ουκρανία, η ΕΕ καταλαβαίνει ότι η ασφάλεια εφοδιασμού είναι κρίσιμη. Έτσι, το αφήγημα της επανεκβιομηχάνισης δυναμώνει —έστω και με κόστος.
Ωστόσο, η Ευρώπη κινδυνεύει να δεχτεί φτηνά ασιατικά προϊόντα, εφόσον αυτά δεν καταλήξουν στην αγορά των ΗΠΑ λόγω των δασμών. Αυτό ενδέχεται να πνίξει την ήδη ευάλωτη ευρωπαϊκή βιομηχανία, κυρίως στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου οι κινεζικές ηλεκτροκίνητες εταιρείες ήδη πιέζουν ισχυρά.
Νέα εργοστάσια του κόσμου
Ο νέος κατακερματισμένος κόσμος φέρνει στην επιφάνεια νέα υποψήφια «εργοστάσια του κόσμου», όπως η Ινδία, η οποία κινείται επιδέξια μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αλλά και η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, ακόμα και εσωτερικές επενδύσεις στην Κίνα, δείχνουν ότι η μετατόπιση παραγωγής δεν θα είναι στιγμιαία, ούτε μαζική.
Αναλυτές εξηγούν πως ορισμένες χώρες θα λειτουργήσουν ως «οθόνες», δεχόμενες την τελική φάση παραγωγής για να παρακάμπτονται οι δασμοί. Όμως, καμία χώρα δεν μπορεί να γίνει εργοστάσιο του κόσμου από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτείται συνδυασμός πολιτικής σταθερότητας, επενδύσεων, τεχνογνωσίας και – κυρίως – χρόνου.
Η ΕΕ διατηρεί υψηλούς δασμούς απέναντι σε πολλά ασιατικά κράτη για να προστατέψει τη βιομηχανία της. Ωστόσο, ανοίγονται παράθυρα διπλωματικών ευκαιριών. Η στροφή πολλών χωρών του ASEAN προς την Ευρώπη δείχνουν πως η ΕΕ μπορεί να γίνει δύναμη ισορροπίας στον παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο.
Η Ευρώπη βρίσκεται ανάμεσα στον προστατευτισμό και την ελευθερία εμπορίου, με ταυτόχρονη ανάγκη για στρατηγική αυτονομία. Ο κόσμος δεν αποπαγκοσμιοποιείται πλήρως – επαναδιαρθρώνεται.
Η εκτίμηση είναι ότι η νέα παγκοσμιοποίηση δεν θα καταργήσει την Κίνα, αλλά θα δημιουργήσει μια πιο κατανεμημένη παραγωγή. Η Ευρώπη μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, αν κινηθεί συντονισμένα και στρατηγικά.
