Τις ημέρες που προηγήθηκαν του κονκλαβίου, το οποίο ολοκληρώθηκε την Πέμπτη όταν ο 69χρονος Ρόμπερτ Φράνσις Προβόστ έγινε ο Πάπας Λέων ΙΔ’, ο συντάκτης του ειδικού ειδησεογραφικού μέσου Crux, έγραψε:
«Υπάρχουν τρεις ιδιότητες που αναζητούν οι καρδινάλιοι κάθε φορά που πρέπει να αξιολογήσουν έναν πιθανό πάπα.
Θέλουν έναν ιεραπόστολο, κάποιον που μπορεί να δώσει μια θετική εικόνα της πίστης.
Θέλουν έναν πολιτικό, κάποιον που μπορεί να σταθεί στην παγκόσμια σκηνή δίπλα σε ανθρώπους όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ και να κρατήσει τη θέση του.
Θέλουν έναν κυβερνήτη, κάποιον που μπορεί να αναλάβει τον έλεγχο του Βατικανού και να κάνει τα πράγματα να λειτουργούν ομαλά, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης».
«Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις που δείχνουν ότι ο Πρεβόστ πληροί και τις τρεις προϋποθέσεις», κατέληξε ο Τζον Λ. Άλεν Τζούνιορ σύμφωνα με το Al Jazeera.
Η πρόκληση
Τα οικονομικά του Βατικανού είναι πράγματι σε άσχημη κατάσταση και, ενώ ο Πάπας Φραγκίσκος σημείωσε κάποια πρόοδο στο δύσκολο ζήτημα της εξάλειψης της διαφθοράς, δεν κατάφερε να εξαλείψει τα οικονομικά ελλείμματα του Βατικανού.
Η εξυγίανση των οικονομικών του Βατικανού είναι, επομένως, πιθανό να αποτελέσει ένα σημαντικό έργο για τον Πάπα Λέοντα, ο οποίος, για καλή τύχη όλων, έχει πτυχίο μαθηματικών.
Σε ποια κατάσταση βρίσκονται τα οικονομικά του Βατικανού;
Το Βατικανό είναι ένα μοναδικό κρατίδιο με ιδιάζουσα οικονομική δομή.
Δεν επιβάλλει φόρους, δεν εκδίδει κρατικά ομόλογα και δεν αντλεί έσοδα από εξωτερικό δημόσιο δανεισμό, όπως κάνουν τα περισσότερα κράτη.
Οι κύριες πηγές εισοδήματός του είναι οι τεράστιες ακίνητες περιουσίες του, κυρίως στην Ιταλία, καθώς και έσοδα από ιδρύματα που ελέγχει, όπως παπικές σχολές και νοσοκομεία στη Ρώμη.
Αυτές οι δραστηριότητες αντιπροσώπευαν το 65% των εσόδων της Αγίας Έδρας για το 2022, που ανήλθαν συνολικά σε 770 εκατομμύρια ευρώ.
Παράλληλα, οι δωρεές των πιστών συνεχίζουν να αποτελούν σημαντική συνιστώσα των εσόδων, καλύπτοντας περίπου 30% το 2022.
Ωστόσο, αυτές οι δωρεές παρέμειναν στάσιμες τα τελευταία χρόνια, κυμαινόμενες μεταξύ 45 και 66 εκατ. ευρώ ετησίως.
Το υπόλοιπο 5% των εσόδων προήλθε από την Τράπεζα του Βατικανού (IOR) και τον τουρισμό, ο οποίος υπέστη σοβαρό πλήγμα λόγω της πανδημίας COVID-19.
Το Λειτουργικό Έλλειμμα και οι Οικονομικές Προκλήσεις
Η εικόνα των εσόδων επισκιάζεται από το αυξανόμενο λειτουργικό έλλειμμα.
Το 2024, η Αγία Έδρα ενέκρινε οικονομική έκθεση που αποκάλυπτε έλλειμμα 83 εκατομμυρίων ευρώ, υπερδιπλάσιο από το 33 εκατ. ευρώ που είχε καταγραφεί το 2022.
Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως σε:
- Την άνοδο του κόστους λειτουργίας
- Την αύξηση μισθών και δαπανών συντήρησης
- Τις δαπάνες ασφάλειας και διαχείρισης
Παρά τις περικοπές που διέταξε ο Πάπας Φραγκίσκος, όπως η μείωση αποδοχών των καρδιναλίων, το έλλειμμα συνεχίζει να βαθαίνει, δείχνοντας τις δομικές αδυναμίες του συστήματος διαχείρισης.
Το Συνταξιοδοτικό Ταμείο σε Κρίση
Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα του Βατικανού είναι η ανεπάρκεια του συνταξιοδοτικού ταμείου.
Το έλλειμμα του ταμείου εκτιμήθηκε το 2022 στα 631 εκατομμύρια ευρώ, χωρίς έκτοτε να υπάρχει επίσημη ενημέρωση. Το πρόβλημα πηγάζει, όπως και σε άλλα διεθνή ταμεία, από την υποτίμηση του προσδόκιμου ζωής. Στην Ιταλία, το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε από τα 69 έτη το 1960 στα 83 το 2022, γεγονός που δημιουργεί αυξημένες απαιτήσεις σε κεφάλαια για την κάλυψη συντάξεων.
Το ταμείο του Βατικανού λειτουργεί ως πρόγραμμα καθορισμένων παροχών, δηλαδή υπόσχεται προκαθορισμένα ποσά συντάξεων, ανεξαρτήτως της απόδοσης των επενδύσεων ή της χρηματοδότησης.
Ο Πάπας Φραγκίσκος προειδοποίησε ότι «δεν θα είναι δυνατόν να καλυφθούν οι υποχρεώσεις μεσοπρόθεσμα», αναγνωρίζοντας την επερχόμενη ανισορροπία.
Σκάνδαλα και Οικονομική Κακοδιαχείριση
Η κατάσταση περιπλέκεται από σειρά σκανδάλων και αδιαφάνειας.
Το πλέον γνωστό αφορά την αγορά ενός πολυτελούς ακινήτου στο Λονδίνο μεταξύ 2014 και 2018, με συνολικό κόστος περίπου 350 εκατ. ευρώ. Το κτίριο πουλήθηκε το 2022 με ζημία 140 εκατομμυρίων ευρώ, προκαλώντας δημόσια κατακραυγή.
Αυτή η υπόθεση οδήγησε στη δίκη για διαφθορά του καρδινάλιου Άντζελο Μπέτσιου, ενώ αποκάλυψε ευρύτερες αδυναμίες διακυβέρνησης.
Το σκάνδαλο θύμισε παλαιότερες σκοτεινές υποθέσεις, όπως την κατάρρευση της Banco Ambrosiano το 1982, όταν το Βατικανό έχασε περίπου 250 εκατ. δολάρια, καθώς και τις κατηγορίες για νομιμοποίηση χρημάτων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι Μεταρρυθμίσεις του Πάπα Φραγκίσκου
Αντιμέτωπος με αυτά τα προβλήματα, ο Πάπας Φραγκίσκος ανέλαβε σημαντικές μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες:
- Το 2019 διέταξε έρευνα για διαφθορά εντός της Γραμματείας του Κράτους.
- Αφαίρεσε από τη Γραμματεία την αρμοδιότητα για επενδύσεις.
- Μείωσε επανειλημμένα τις αμοιβές των αξιωματούχων.
- Διόρισε νέο διαχειριστή του συνταξιοδοτικού ταμείου, τον καρδινάλιο Κέβιν Φάρελ.
- Το 2021, η Τράπεζα του Βατικανού έλαβε την υψηλότερη βαθμολογία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες από την ευρωπαϊκή αρχή Moneyval.
Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις του Φραγκίσκου, αν και ουσιαστικές, δεν κατάφεραν να εξαλείψουν τα χρόνια ελλείμματα και να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο οικονομικό μοντέλο.
Η Πρόκληση για τον Νέο Πάπα
Ο διάδοχος του Φραγκίσκου, Πάπας Λέων, αναμένεται να συνεχίσει τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες.
Όντας στενός συνεργάτης του προκατόχου του, εκτιμάται ότι θα υιοθετήσει το ίδιο πνεύμα οικονομικής εξυγίανσης.
Μια πιθανή στρατηγική είναι η περιορισμένη παγκόσμια διπλωματική παρουσία, η οποία θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τα λειτουργικά έξοδα.
Επιπλέον, ενδέχεται να εξεταστεί η αναδιοργάνωση του συνταξιοδοτικού ταμείου, ίσως με στροφή προς πιο βιώσιμα μοντέλα χρηματοδότησης, αλλά οποιαδήποτε πρόταση για χρηματοδότηση μέσω δωρεών θα προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς οι δωρεές συνδέονται με φιλανθρωπικούς σκοπούς και όχι με διαχειριστικά ελλείμματα.
Ένα Σταυροδρόμι για την Αγία Έδρα
Το Βατικανό βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι.
Από τη μία πλευρά, διαθέτει περιουσιακά στοιχεία και ιστορική επιρροή. Από την άλλη, παλεύει με οικονομικές δυσχέρειες, δομικά προβλήματα και την ανάγκη για θεσμική διαφάνεια.
Η βιωσιμότητα των οικονομικών του εξαρτάται από δύσκολες αλλά απαραίτητες αποφάσεις που πρέπει να λάβει η ηγεσία του.
Η ανάκαμψη δεν θα είναι εύκολη, αλλά η αναγνώριση των προβλημάτων και η θέληση για αλλαγή αποτελούν την απαραίτητη βάση για ένα πιο σταθερό μέλλον.
