Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει η αμφισβήτηση της παντοδυναμίας του δολαρίου με τους υπερασπιστές του αμερικανικού νομίσματος να φέρνουν ως αντεπιχείρημα το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ αλλά και το βάθος και τη ρευστότητα των αμερικανικών χρηματοπιστωτικών αγορών. Ουσιαστικά πρόκειται για την εκτίμηση ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη και το δολάριο θα λειτουργεί ως ένα απάνεμο ασφαλές καταφύγιο.
Ωστόσο η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ έρχεται να υπενθυμίσει αυτό που οι ιστορικοί γνωρίζουν ήδη. Οι πράξεις των ανθρώπων και όχι οι οικονομίες ή οι αγορές ανεβάζουν και κατεβάζουν τα διεθνή νομίσματα. Η έρευνα του Βarry Eichengreen στους Financial Times δείχνει τα κρίσιμα βήματα που έγιναν για χτιστεί η παντοκρατορία του δολαρίου μέσω μιας σειράς θεσμών. Επισημαίνει δε ότι οι άνθρωποι θα καθορίσουν αν αυτοί οι θεσμοί θα επιβιώσουν ή θα αποτύχουν. Ο Barry Eichengreen είναι καθηγητής οικονομικών και πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και συγγραφέας του βιβλίου «Υπερβολικό προνόμιο: Η άνοδος και η πτώση του δολαρίου»
Και εγένετο Fed – Η μάχη με τη στερλίνα
Ένα από τα ονόματα που διεκδικεί τα εύσημα για την επικράτηση του δολαρίου διεθνώς είναι ο Paul Warburg. Γεννήθηκε στο Αμβούργο της Γερμανίας το 1868. Αποφοίτησε από το γυμνάσιο του Αμβούργου το 1886 και άρχισε να εργάζεται σε μια εξαγωγική εταιρεία εκεί. Στη συνέχεια κατέλαβε θέσεις σε ναυτιλιακές και τραπεζικές εταιρείες στο Λονδίνο και το Παρίσι. Επέστρεψε στο Αμβούργο το 1895 και έγινε συνέταιρος στην τραπεζική εταιρεία M.M. Warburg and Company, που είχε ιδρύσει ο προπάππους του.
Μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1902. Έχοντας διεθνή εμπειρία ήξερε τα πλεονεκτήματα που αποκόμιζε η Βρετανία από τη θέση του Λονδίνου ως η κύρια πηγή εμπορικής πίστωσης και χρηματοδότησης επενδύσεων για εμπόρους και τραπεζίτες σε διάφορες χώρες, ανάμεσα τους και οι ΗΠΑ. Εκείνη την εποχή εξαρτιόνταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από το Λονδίνο και τη στερλίνα για τις διεθνείς πιστώσεις.
Ο Paul Warburg ιδρυτικό μέλος του Federal Reserve Board
Η Τράπεζα της Αγγλίας είχε καθοριστικό ρόλο στο να είναι το Λονδίνο, διεθνές χρηματοπιστωτικό κέντρο, καθώς ήταν έτοιμη να λειτουργήσει ως δανειστής εσχάτης ανάγκης , εγγυώμενη τη ρευστότητα και τη σταθερότητα της αγοράς.
Οι ΗΠΑ δεν είχαν κεντρική τράπεζα και ο Warburg ξεκίνησε το 1906 να υποστηρίζει τη θέση της ίδρυσης της. Μια από τις βασικές της λειτουργίες, υποστήριζε ότι θα ήταν η ανάπτυξης μιας αγοράς πιστωτικών μέσων σε δολάρια, που θα χρηματοδοτούσαν το διεθνές εμπόριο. Υιοθετώντας την ευρωπαϊκή ορολογία, αναφέρθηκε σε αυτές τις τραπεζικές συναλλαγματικές ως εμπορικές αποδοχές, προβλέποντας ότι η κεντρική τράπεζα θα τις «αποδεχόταν» ή θα τις αγόραζε
Ο Warburg έγραφε στήλες σε εφημερίδες. Μιλούσε σε δημόσια φόρουμ, ξεπερνώντας τη συστολή που γεννήθηκε από την έντονη προφορά στα αγγλικά. Το 1910 ήταν μέλος της μικρής ομάδας εμπειρογνωμόνων που συναντήθηκαν στο Τζέκιλ Άιλαντ, στα ανοικτά των ακτών της Τζόρτζια, για να επεξεργαστούν τις διατάξεις αυτού που έγινε η Federal Reserve Act.
Το 1914 έγινε ιδρυτικό μέλος του Federal Reserve Board και το 1916 ορκίστηκε αντιπρόεδρος του. Οι κανονισμοί που συνέταξε επέτρεπαν στη Fed να αγοράζει εμπορικές αποδοχές δολαρίων ως μέσο ενίσχυσης της αγοράς. Μέχρι το δεκαετία του 1920, η εν λόγω αγορά είχε αναπτυχθεί σε σημείο που η αξία των εμπορικών αποδοχών δολαρίων αντιστοιχούσε και σε μερικά χρόνια ξεπερνούσε την αξία των εμπορικών πιστώσεων που προέρχονταν από το Λονδίνο και εκφράζονταν σε στερλίνα.
Η θέση του δολαρίου ως αντιπάλου της στερλίνας υπέστη πλήγμα τη δεκαετία του 1930, όταν η Fed αποσύρθηκε από την αγορά αποδοχής και οι ΗΠΑ υπέστησαν μια σειρά από εξουθενωτικές τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις.
Χτίζοντας το Bretton Woods
To τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου βρίσκει την Αμερική ως η μόνη υπερδύναμη του δυτικού κόσμου, ανοίγοντας την πόρτα στο δολάριο. Για να εδραιωθεί ο διεθνής ρόλος του χρειάστηκε η παρέμβαση του Harry Dexter White.
Οι γονείς του ήταν Λιθουανοί μετανάστες, ο πατέρας του ήταν γυρολόγος που στη συνέχεια άνοιξε ένα κατάστημα σιδηρικών. Ο ίδιος ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα πριν ενταχθεί στο Υπουργείο Οικονομικών του Henry Morgenthau το 1934. Προβιβάστηκε σε βοηθό υπουργού με πλήρη ευθύνη για τη συμμετοχή του υπουργείου Οικονομικών σε όλα τα διεθνή οικονομικά και χρηματοπιστωτικά θέματα που σχετίζονται με τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου,o White συνέταξε το σχέδιο που έγινε, με τροποποιήσεις, το αμερικανικό σχέδιο για το ΔΝΤ, το Παγκόσμιο Τράπεζα και το Σύστημα Μπρέτον Γουντς, τα θεσμικά όργανα που αποτέλεσαν τη βάση για το μεταπολεμική διεθνή νομισματική τάξη και την κυριαρχία του δολαρίου.
Βεβαίως, οι ΗΠΑ έπρεπε να διαπραγματευτούν με άλλες χώρες που ήταν παρούσες στο διεθνές νομισματικό διάσκεψη που συγκλήθηκε στο Bretton Woods, στο New Hampshire, το 1944.
O Harry Dexter White ,ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς το 1944 που καθιέρωσε τη μεταπολεμική οικονομική τάξη
Ο White προσπάθησε να αναδείξει το δολάριο ως το μόνο πλήρως μετατρέψιμο διεθνές νόμισμα του νεοσύστατου συστήματος Bretton Woods. Ένα πρώιμο σχέδιο της συμφωνίας έλεγε ότι οι συναλλαγματικές ισοτιμίες θα έπρεπε να συνδέονται με το χρυσό ή με «μετατρέψιμα σε χρυσό νομίσματα». Σε ένα από τα σχέδια του Κέινς, ο
συνεργάτης του, ο Ντένις Ρόμπερτσον, παρατήρησε αθώα ότι μόνο το δολάριο ήταν ικανό να είναι ελεύθερα μετατρέψιμο σε χρυσό μετά τον πόλεμο, ο White είδε μια ευκαιρία να εδραιώσει το ρόλο του δολαρίου.
Ο ίδιος και η ομάδα του έμειναν ξύπνιοι όλη τη νύχτα, αναδιατυπώνοντας τη συμφωνία για να αντικαταστήσουν τα «μετατρέψιμα σε χρυσό νομίσματα»
με «χρυσό … ή το δολάριο των Ηνωμένων Πολιτειών του βάρους και της λεπτότητας που ίσχυε την 1η Ιουλίου 1944».
Το σχέδιο Μάρσαλ: Ο δούρειος ίππος που γέμισε την Ευρώπη με δολάρια
Η συμφωνία του Bretton Woods δεν ήταν η μόνη που συνέβαλε στην κυριαρχία του δολαρίου. Χρειάστηκε το σχέδιο Μάρσαλ για να δοθεί στην Ευρώπη το δολάριο
που χρειαζόταν για να επαναλάβει τις διεθνείς πληρωμές και να επανεντάξει τις οικονομίες της στην παγκόσμια τάξη. Οι ηγέτες των ΗΠΑ έπρεπε να παρακάμψουν την απροθυμία του Κογκρέσου να συμμετάσχουν στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, συμφωνώντας στη δημιουργία της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου.
Οι ΗΠΑ υποστήριξαν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, μιας θέση που διαβεβαίωνε τους Ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για τη σοφία της στήριξης στο νόμισμα ενός σταθερού συμμαχικού εταίρου. Το ΝΑΤΟ έδειξε στους Ευρωπαίους ότι δεν είχαν απλώς έναν οικονομικό εταίρο αλλά και έναν γεωπολιτικό εταίρο, στις δεσμεύσεις του οποίου και στο νόμισμα μπορούσαν να βασιστούν με ασφάλεια. Η εύρωστη ανάπτυξη των ΗΠΑ τους είπε ότι η Αμερική μπορούσε να σταθεί πίσω από τις υποχρεώσεις της.
Έτσι, ακόμη και όταν το Σύστημα του Bretton Woods με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες συνδεδεμένες με το δολάριο κατέρρευσε το 1971, η παγκόσμια κεντρική θέση του δολαρίου συνέχισε να υφίσταται, υποστηριζόμενη από τους θεσμούς που οικοδόμησαν ο Warburg, ο White και οι συμπατριώτες τους: μια ανεξάρτητη Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ένα ανοικτό παγκόσμιο εμπορικό σύστημα στο οποίο οι ΗΠΑ και οι εταίροι τους είχαν δεσμευτεί και μια ακλόνητη γεωπολιτική συμμαχία. Η συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου προερχόταν από τους καθαρούς αριθμούς – από το μεγάλο μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ και τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές – αλλά εξίσου από τις σχέσεις και την αμοιβαιότητα.
Τραμπ: Ο οδοστρωτήρας της αμοιβαιότητας
Ωστόσο χρειάστηκαν λίγοι μήνες με τον πρόεδρο Τραμπ στον Λευκό Οίκο για να παρουσιάσουν ρωγμές οι σχέσεις εμπιστοσύνης και αβεβαιότητας που χρειάστηκαν δεκαετίες για να χτιστούν. Ο Τραμπ και οι διορισμένοι του αμφισβητούν τις ίδιες τις αξίες και τις ρυθμίσεις πάνω στις οποίες βασίζεται σχεδόν ένας αιώνας κυριαρχίας του δολαρίου. Για πρώτη φορά στη ζωντανή μνήμη, η επιβίωση της των θεσμών στους οποίους στηρίζεται αυτή η κυριαρχία έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Αρχικά,η οικονομική εξαίρεση της Αμερικής είναι υπό αμφισβήτηση είναι υπό αμφισβήτηση. Η ερευνητική ικανότητα του δημόσιου τομέα και των αμερικανικών πανεπιστημίων εκμηδενίζεται. Αν οι ειδικευμένοι μετανάστες θα εξακολουθούν να βλέπουν τις πύλες της Αμερικής ως φιλόξενες είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Η πολιτική αβεβαιότητα και οι αμφιβολίες για κράτος δικαίου απειλούν να καταστήσουν την Αμερική λιγότερο ελκυστικό μέρος για επενδύσεις.
Οι δασμοί
Το μερίδιο των ΗΠΑ στις παγκόσμιες εξαγωγές έχει μειωθεί σημαντικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, από 18% σε μόλις 11%. Αντικατοπτρίζει την επιτυχημένη μετα- ανασυγκρότηση της παγκόσμιας οικονομίας μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια διαδικασία στην οποία η Αμερική είχε ένα σημαντικό ρόλο. Όμως, η περαιτέρω μείωση του μεριδίου των ΗΠΑ στο παγκόσμιο εμπόριο, από ένα εξωφρενικό μπαράζ δασμών από ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις ως λογιστικό τεφτέρι θα είναι επιζήμια. Η ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα του πώς οι εμπορικοί δεσμοί μιας χώρας υποστηρίζουν διεθνή χρήση του νομίσματός της και πώς η διακοπή αυτών των δεσμών υπονομεύει την διεθνή θέση του νομίσματος.
Οι κυρώσεις
Επιπλέον, υπάρχει κίνδυνος για το δολάριο από την αυξανόμενη χρήση κυρώσεων από τις ΗΠΑ. Ακόμα και πριν την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις κυρώσεις σε ρωσικές οντότητες, η Αμερική είχε στραφεί όλο και περισσότερο σε αυτό το οικονομικό όπλο: ο αριθμός των ατόμων που υπόκεινται σε αμερικανικές κυρώσεις είχε αυξηθεί από 912 το 2000 σε περισσότερα από 9.400 το 2021. Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία το 2022 όξυναν το κίνητρο για τις χώρες να αντισταθμίσουν τα στοιχήματά τους διαφοροποιούμενες από το δολάριο, δεδομένης της πιθανότητας να τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας σε δολάρια όχι μόνο να παγώσουν αλλά και να κατασχεθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν για την ουκρανική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, δημιουργώντας ένα προηγούμενο για το τι θα μπορούσαν να υποστούν άλλες χώρες.
Πρόσφατη έρευνα του Reuters έδειξε ότι η σημαντική αύξηση των κυρώσεων ως τιμωρητικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής πλήττει την αξιοπιστία των ΗΠΑ ως ασφαλές καταφύγιο, είναι ένα «αυτογκόλ αλαζονείας». Παράλληλα, η χώρα συνεχίζει να διογκώνει το δημόσιο χρέος της στο οποίο καταφεύγουν οι ξένοι επενδυτές αναζητώντας ασφάλεια στο βάθος των αγορών της αλλά ταυτόχρονα ανησυχούν για την πορεία του, μια οξύμωρη κατάσταση «ομηρίας»…
Πηγές που επιθυμούν να διατηρήσουν την ανωνυμίας τους, όπως αναφέρει το δημοσιογραφικό πρακτορείο, δεν έκρυψαν ότι η ανησυχία αυξάνεται, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, για τις συνέπειες, αυτού που το χαρακτήρισαν ως αμερικανική ύβρης. Όμως, παρά τις προσπάθειες, κανείς μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να βρει μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση ή να αναμένει ότι θα εμφανιστεί σύντομα, μια κατάσταση για την οποία εν μέρει φταίνε και οι ίδιοι.
Το δημοσιονομικό πρόβλημα
Στη συνέχεια, υπάρχουν οι προβληματικές δημοσιονομικές και οικονομικές προοπτικές της Αμερικής. Το δολάριο ήταν ελκυστικό για τις κεντρικές τράπεζες ως μορφή συναλλαγματικών διαθεσίμων, καθώς και για τους ταμίες των επιχειρήσεων, τους διαχειριστές κρατικών επενδυτικών κεφαλαίων και τους διεθνείς επενδυτές γενικότερα, επειδή είναι διαθέσιμο σε άφθονες ποσότητες, ενώ εξακολουθεί να διατηρεί την αξία του.
Οι ΗΠΑ παρείχαν σταθερή προσφορά δολαρίων για την κάλυψη των αναγκών ρευστότητας μιας αναπτυσσόμενης παγκόσμιας οικονομίας χωρίς να παρέχουν τόσα πολλά ώστε να υπονομεύεται η εμπιστοσύνη στην αξία τους.
Αλλά αν αυτό ίσχυε μέχρι τώρα, τα δημοσιονομικά και χρηματοπιστωτικά προβλήματα των ΗΠΑ θα μπορούσαν, στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, να ωθήσουν το δολάριο στο χείλος του γκρεμού. Οι μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές προοπτικές του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου δείχνουν ότι το χρέος αυξάνεται από το 99% του ΑΕΠ το 2024 σε 116% το 2034, 139% το 2044 και 166% το 2054. Η επικείμενη νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που παρατείνουν τις φορολογικές περικοπές του Τραμπ που λήγουν το 2017, θα μπορούσε να φουσκώσει περαιτέρω το χρέος. Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό όριο χρέους προς ΑΕΠ όπου χάνεται αυτόματα η εμπιστοσύνη. Αλλά οι ατελείωτες περικοπές φόρων, οι μυθικές μειώσεις δαπανών και τα υψηλά επίπεδα πολιτικής πόλωσης θα αναγκάσουν κάποια στιγμή τους ξένους επενδυτές να αμφισβητήσουν τις προοπτικές του δολαρίου.
Η ανεξαρτησία της Fed
Εάν τα δολάρια αποτελούν ελκυστικό μέσο αποθήκευσης αξίας και πληρωμής, επειδή αναμένεται να κρατήσουν την αξία τους, τότε τα βήματα της κυβέρνησης Τραμπ για την υπονόμευση της ανεξαρτησίας της Federal Reserve θα βλάψουν σοβαρά τα θέλγητρα του δολαρίου.
Υπάρχουν ερωτήματα, εξάλλου, σχετικά με το αν οι ξένοι κάτοχοι αμερικανικών χρεογράφων θα συνεχίσουν να να αντιμετωπίζονται δίκαια. Ο Σκοτ Μπέσεντ, υπουργός Οικονομικών του Τραμπ, φέρεται να έχει σκεφτεί το ενδεχόμενο της μετατροπής πενταετών και δεκαετών ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου που κατέχουν ξένοι επενδυτές σε τίτλους 100ετούς διάρκειας με χαμηλά επιτόκια, είτε αυτό αρέσει στους επενδυτές αυτούς είτε όχι. Κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2024 εκστρατεία, σύμβουλοι του Τραμπ, όπως ο Ρόμπερτ Λαϊτχάιζερ, συζητούσαν το ενδεχόμενο φορολόγησης των ξένων των αγορών κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ ως μέσο για την πτώση του δολαρίου και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των αμερικανικών εξαγωγών.
Τέλος, ο παγκόσμιος ρόλος του δολαρίου θα πληγεί αν οι ΗΠΑ θεωρηθεί ότι γυρίζουν την πλάτη στους συμμάχους τους. Οι χώρες διατηρούν ως αποθέματα και χρησιμοποιούν στις διεθνείς πληρωμές τα νομίσματα των συμμαχικών τους εταίρων τους. Οι εταίροι αυτοί όχι μόνο θεωρούνται αξιόπιστοι διαχειριστές των εξωτερικών τους ισοζυγίων, αλλ άη κατοχή του νομίσματος ενός συμμάχου εκλαμβάνεται από τον εταίρο ως ένδειξη καλής πίστης. Πριν από την πρώτη παγκόσμιο πόλεμο, τα μέλη της Τριπλής Συμμαχίας (Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία) και της Τριπλής Entente (Γαλλία, Βρετανία και Ρωσία) διατηρούσαν ως συναλλαγματικά αποθέματα τα νομίσματα των εταίρων της συμμαχίας τους. Ακόμα άλλες χώρες διατηρούσαν ως αποθέματα τα νομίσματα των χωρών με τις οποίες είχαν συμφωνίες ασφαλείας.
Σήμερα, η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία κατέχουν δυσανάλογα μεγάλο μέρος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων σε δολάρια, επειδή εξαρτώνται από την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ. Στον απόηχο της έκρηξης του Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του κατευνασμού της Ρωσίας, αυτή η αντίληψη ότι η πολιτική των συμμαχιών είναι σημαντική για το διεθνές νομισματικό καθεστώς πρόκειται να υποστεί σε δοκιμασία σε πραγματικό χρόνο.
Πηγή: ΟΤ
