Στις 4 Νοεμβρίου, σε έκθεσή του, το ΔΝΤ προειδοποίησε την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι τα επίπεδα χρέους κινδυνεύουν να γίνουν εκρηκτικά. Και πως χρειάζονται μεταρρυθμίσεις, τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στην εργασία, ώστε να διασφαλιστεί η «δημοσιονομική βιωσιμότητα» των χωρών μελών.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κάλεσε τα κράτη της ΕΕ να αναθεωρήσουν το κοινωνικό συμβόλαιο. Δηλαδή, μέσω προγραμμάτων λιτότητας, να μειώσουν την κοινωνική πολιτική. Τις παροχές προς τους πολίτες. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, εάν δεν εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις στις επιχειρήσεις και την εργασία και τα ελλείμματα δεν μειωθούν με την αύξηση των φορολογικών εσόδων, τότε θα πρέπει να περιοριστούν οι κοινωνικές δαπάνες και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων.
Οι Βρυξέλλες παραμένουν μάλλον άφωνες –αν δεν συμφωνούν κιόλας
«Εάν οι μεταρρυθμίσεις και η μεσοπρόθεσμη εξυγίανση δεν επαρκούν, τότε πιο ριζοσπαστικά δημοσιονομικά μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την επανεκτίμηση του εύρους των δημόσιων υπηρεσιών και άλλων κυβερνητικών λειτουργιών, επηρεάζοντας ενδεχομένως το κοινωνικό συμβόλαιο», λέει επίσης. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι τα επίπεδα χρέους της Ευρώπης θα διπλασιαστούν στο 130% κατά μέσο όρο έως το 2040.
Και προτείνει, μεταξύ άλλων στις κυβερνήσεις να επιδιώξουν να «διαφοροποιήσουν μεταξύ βασικών και premium υπηρεσιών» σε βασικούς τομείς, όπως οι συντάξεις, η εκπαίδευση και η υγεία. Δηλαδή, μόνο οι βασικές υπηρεσίες να παραμένουν δημόσια χρηματοδοτούμενες και ελεύθερα διαθέσιμες.
REUTERS/Yuri Gripas/File Photo
Κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας
Από τις προτάσεις του ΔΝΤ είναι σαφές ότι προτείνει, στο όνομα της δημοσιονομικής σταθερότητας, την πλήρη κατεδάφιση του σύγχρονου κράτους πρόνοιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πράγματι, τα επίπεδα χρέους της Ευρώπης έχουν εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια. Οι κυβερνήσεις δαπάνησαν χρήματα για να διατηρήσουν την οικονομία στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας και της επακόλουθης ενεργειακής κρίσης. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, χώρες με υψηλό χρέος, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο και η Ισπανία πρέπει να θυσιάσουν τα πάντα στο όνομα της δημοσιονομικής ορθότητας. Άρα, πρέπει να πληγούν η κοινωνική προστασία, οι αξιοπρεπείς συντάξεις, η δωρεάν εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Η Ελλάδα κάτι ξέρει, από τα χρόνια των μνημονίων.
Όπως επισημαίνει το Euractiv, το ΔΝΤ έχει συμμάχους εντός της ΕΕ. Όπως ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, που δήλωσε ότι η επίμονα υποτονική ανάπτυξη σημαίνει ότι το τρέχον επίπεδο πρόνοιας στη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ «δεν μπορεί πλέον να χρηματοδοτηθεί». Ή ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, που καταβάλλεται εναντίον των κρατών πρόνοιας «δυτικού τύπου» εδώ και πολλά χρόνια.
Και την ίδια ώρα, οι Βρυξέλλες παραμένουν μάλλον άφωνες –αν δεν συμφωνούν κιόλας. Αυτό που είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι η αντίδραση των αξιωματούχων της ΕΕ – ή, μάλλον, η έλλειψή της.
Ο Μάαρτεν Βέργουεϊ, επίτροπος Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Υποθέσεων, επαίνεσε την έκθεση του ΔΝΤ. Σε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης είπε ότι συμφωνεί «σε μεγάλο βαθμό» με «πολλές» από τις προτάσεις της και ότι «οι περισσότερες από αυτές» βρίσκονται ήδη «στο τραπέζι». Υποστήριξε ότι «το πραγματικό ζήτημα δεν είναι ότι δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Είναι κάτι περισσότερο: Μπορούμε να βρούμε την κατάλληλη ταχύτητα για να το κάνουμε; Νομίζω ότι αυτή είναι η βασική πρόκληση».
Έχει δίκιο το ΔΝΤ;
Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα μάλλον δεν είναι τι λέει το ΔΝΤ, αλλά αν έχει δίκιο. Γιατί πρέπει να καταρρεύσει το κοινωνικό συμβόλαιο στην Ευρώπη;
Μάριο Ντράγκι / Ludovic Marin/Pool via REUTERS
Με βάση τα στοιχεία που παρουσιάζει το Euractiv, το χρέος στην Ευρώπη είναι πράγματι υψηλό, αλλάεξακολουθεί να είναι σχετικά χαμηλό σε σύγκριση με τον μέσο όρο του 110% μεταξύ των προηγμένων οικονομιών. Επίσης, ο τρέχων δείκτης δημόσιου χρέους της ευρωζώνης ανέρχεται στο 88%. Και ενώ είναι 20 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από ό,τι στις αρχές της χιλιετίας, έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 10 ποσοστιαίες μονάδες από το 2020.
Επίσης, αυτό που δεν λέει το ΔΝΤ είναι ότι εκτός από την πρότασή του, υπάρχουν και εναλλακτικοί τρόποι δράσης. Που δεν θα διαλύσουν τον κοινωνικό ιστό.
Η τόνωση της ανάπτυξης θα μείωνε σημαντικά την ανάγκη κατάργησης του κράτους πρόνοιας
Μιλώντας στο Euractiv η Μαρία Δεμερτζή, επικεφαλής του Κέντρου Οικονομίας, Στρατηγικής και Οικονομικών στο Conference Board Europe, εξηγεί ότι οι κίνδυνοι αναφορικά με το χρέος έχουν επιδεινωθεί από τη χαμηλή ανάπτυξη. Αυτή είναι ακόμη μία κρίσιμη δοκιμασία για την οικονομία της ΕΕ. Επισημαίνει πως, όταν η οικονομία «αναπτύσσεται και είναι παραγωγική, η επείγουσα ανάγκη μείωσης του δημόσιου χρέους δεν είναι άμεση».
Όταν όμως υπάρχουν «διαρθρωτικά προβλήματα με την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα, τότε το ζήτημα γίνεται πολύ πιο επείγον». Δηλαδή, αν οι κυβερνήσεις αποπληρώνουν ενεργά αυτά που οφείλουν, οι δείκτες χρέους προς ΑΕΠ θα αυξηθούν μόνο εάν η παραγωγή παραμείνει στάσιμη ή μειωθεί.
Σύμφωνα με τη Μαρία Δεμερτζή, οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει η έκθεση Ντράγκι για την οικονομία της ΕΕ είναι στη σωστή κατεύθυνση. Εκτιμά ότι οι μεταρρυθμίσεις για την τόνωση της ανάπτυξης θα μείωναν σημαντικά και ενδεχομένως θα απέκλειαν την ανάγκη κατάργησης ή μεταρρύθμισης του κράτους πρόνοιας της Ευρώπης.
«Μπορούμε να βρούμε την πολιτική βούληση να αποδεχτούμε ότι τα εθνικά συμφέροντα είναι ευρωπαϊκά συμφέροντα; Αυτό πρέπει να γίνει», τόνισε.
Άστοχη πίεση
Κριτική στις προτάσεις του ΔΝΤ, που στοχεύει στην κατάργηση του κοινωνικού συμβολαίου, κάνουν και άλλοι αναλυτές. Από μια άλλη οπτική.
Σύμφωνα με τον Σεμπάστιαν Μανγκ, ανώτερο αναλυτή στο New Economics Foundation, το Ταμείο δεν δίνει επαρκή έμφαση στους κινδύνους που θέτει για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα η κλιματική αλλαγή. Επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί να «καταστρέψει τις υποδομές, να αυξήσει το κόστος δανεισμού και να επιβραδύνει την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη».
Και σημειώνει ότι η ΕΕ, αντί να επιδιώκει να καταργήσει την κοινωνική προστασία, θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην ενίσχυση των επενδύσεων σε πράσινες τεχνολογίες. Προτείνει μάλιστα αυτές οι επενδύσεις να χρηματοδοτηθούν εν μέρει από φόρους περιουσίας, καθώς και από ειδικά «πράσινα επιτόκια» που παρέχει η ΕΚΤ. Αυτά θα επέτρεπαν στις εταιρείες και τους κρατικούς φορείς να δανείζονται φθηνότερα για επενδύσεις που σχετίζονται με το κλίμα.
Ο Σεμπάστιαν Μανγκ δηλώνει στο Euractiv ότι «ο πραγματικός δημοσιονομικός κίνδυνος προέρχεται τώρα από τις κλιματικές επιπτώσεις». Σημειώνεται ότι χρειάζεται αποφασιστική δράση για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και την επιτάχυνση της μετάβασης σε φθηνότερες, ανθεκτικές στο μέλλον τεχνολογίες. Δηλαδή όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι αντλίες θερμότητας και οι καθαρές μεταφορές. Διαφορετικά, λέει, «θα μας μείνει ένας βαρύς λογαριασμός στο μέλλον και θα χάσουμε την οικονομική πρόοδο που μπορεί να φέρει η μετάβαση».
Κοινωνικές επενδύσεις
Από την πλευρά της, η Μέρι ΜακΚόι, επικεφαλής επικοινωνίας του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, υποστηρίζει ότι το κλειδί για το μέλλον είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο. Σε άρθρο της στο Social Europe εξηγεί ότι ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές επενδύσεις ως παραγωγικό παράγοντα. Όπου κοινωνικές επενδύσεις, η βελτίωση των συνθηκών της ζωής και εργασίας των πολιτών της Ευρώπης,
Και σημειώνει ότι οι αποδόσεις του δεν μετρώνται μόνο στην κοινωνική ευημερία, αλλά και σε αδιάσειστα οικονομικά δεδομένα. Δηλαδή, υψηλότερο ΑΕΠ, χαμηλότερο μακροπρόθεσμο κρατικό κόστος και μια πιο ανταγωνιστική ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή. Παρέχει επίσης ένα ολοκληρωμένο σύνολο θεσμών και πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί για να συμβαδίζουν με την οικονομική ανάπτυξη. Για να διασφαλίσουν ότι η ανάπτυξη είναι τόσο δίκαιη όσο και χωρίς αποκλεισμούς.
Πιθανόν, όσον αφορά τους κινδύνους αναφορικά για το χρέος, το ΔΝΤ να έχει δίκαιο. Ωστόσο, οι προτάσεις του δεν απαραίτητα η μοναδική λύση στο πρόβλημα.
