Κλιματική κρίση, εμπορικός πόλεμος, τεχνητή νοημοσύνη, ψηφιοποίηση, αμυντικές ανάγκες. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης φωνάζει διαρκώς για την ανάγκη να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα εντός της, για να ενισχυθεί η οικονομίας της και κατά συνέπεια η συνολική ευημερία. Ωστόσο, η συζήτηση συνήθως γίνεται σε επίπεδο επιχειρήσεων και οικονομικής μεγέθυνσης, ενώ σπάνια υπάρχει αναφορά στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Στο πώς θα τεθεί ο πολίτης-εργαζόμενος στο επίκεντρο.
Σε έναν από τους δεδηλωμένους στόχους των Συνθηκών της ΕΕ, που αναφέρονται σε κοινωνική ισότητα, καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού, εξασφάλιση ευημερίας για όλους, σε κάθε γωνιά της επικράτειάς της. Δηλαδή την κοινωνική πολιτική.
Με αφορμή το Φόρουμ του Eurofound, του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, η Μέρι ΜακΚόι, επικεφαλής επικοινωνίας του ιδρύματος, παραδέχεται ότι η ΕΕ έχει μεγάλες προκλήσεις να αντιμετωπίσει. Με άρθρο της στο Social Europe, επισημαίνει ότι το κρίσιμο ερώτημα σε αυτές τις συνθήκες είναι ένα: Πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις και θα αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες, προστατεύοντας και προωθώντας παράλληλα τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των πολιτών της ΕΕ.
Και εκτιμά ότι η απάντηση είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο. Και το λέει αυτό όταν η γαλλική κυβέρνηση δίνει μάχη για να περάσει έναν προϋπολογισμό λιτότητας, περιορίζοντας δαπάνες υγείας π.χ. και πολλές φωνές υπάρχουν που βλέπουν στις περιοριστικές πολιτικές τη λύση για την αντιμετώπιση των δημοσιονομικών προβλημάτων.
Από το 1975 έως σήμερα
Το Eurofound ιδρύθηκε στο Δουβλίνο το 1975, σε μια περίοδο οικονομικής στασιμότητας σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Η μεταπολεμική οικονομική άνθηση είχε επιβραδυνθεί, οι ευρωπαϊκές οικονομίες αντιμετώπιζαν στασιμοπληθωρισμό, η γυναικεία απασχόληση ήταν μόλις 27% και το προσδόκιμο ζωής μόλις 71 έτη.
Οι ηγέτες της τότε ΕΟΚ έφτιαξαν το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Στόχος του, η μεταφορά πόρων από τις πλούσιες στις φτωχές περιοχές για τη βελτίωση των υποδομών, την προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στο πλαίσιο του πρώτου Προγράμματος Κοινωνικής Δράσης γεννήθηκε το Eurofound, ένας από τους πρώτους εξειδικευμένους οργανισμούς της Ένωση που στόχευε στην ενεργό υποστήριξη μιας καλύτερης ζωής για όλους τους Ευρωπαίους.
Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ, αλλά τα προβλήματα σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο είναι εξίσου σοβαρά. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης τόνισε την επείγουσα ανάγκη για μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα. Ο Μάριο Ντράγκι, επίσης, στην έκθεσή του, επισήμανε τα κενά στο «DNA ανταγωνισμού» της Ένωσης, στην ενέργεια, το κεφάλαιο, τις επενδύσεις, την απλοποίηση της γραφειοκρατίας. Κανείς όμως δεν αναφέρεται στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, στη ισότητα μεταξύ των περιφερειών και των κρατών μελών.
Κι ας προέβλεπε η Συνθήκη της Ρώμης ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα περιελάμβανε θεμελιώδεις κοινωνικούς στόχους. Όπως τονίζει η Μέρι ΜακΚόι, ο συντονισμός της οικονομικής προόδου σε επίπεδο ΕΕ θα οδηγούσε σε κοινωνική ευημερία. Έτσι θα μπορούσε να υποστηριχθεί η δημιουργία πιο ίσων κοινωνιών, να καταπολεμηθούν η φτώχεια και ο αποκλεισμός και να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας για όλους. Έχουν υπάρξει τέτοιες πρωτοβουλίες. Χρηματοδότηση, μη δεσμευτικά μέτρα, υιοθέτηση κοινών στόχων, κανονισμοί και οδηγίες.
Εποχή κρίσεων
Στη σημερινή όμως περίοδο των πολλαπλών κρίσεων, πώς μπορεί να συνδυαστεί η κοινωνική πολιτική με την επιτάχυνση της παραγωγικότητας, της ανάπτυξης και της ασφάλειας σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο;
Η Μέρι ΜακΚόι υποστηρίζει ότι το κλειδί είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο. Εξηγεί ότι ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές επενδύσεις ως παραγωγικό παράγοντα. Οι αποδόσεις του δεν μετρώνται μόνο στην κοινωνική ευημερία, αλλά και σε αδιάσειστα οικονομικά δεδομένα. Δηλαδή, υψηλότερο ΑΕΠ, χαμηλότερο μακροπρόθεσμο κρατικό κόστος και μια πιο ανταγωνιστική Ευρωπαϊκή Ένωση στην παγκόσμια σκηνή. Παρέχει επίσης ένα ολοκληρωμένο σύνολο θεσμών και πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί για να συμβαδίζουν με την οικονομική ανάπτυξη. Για να διασφαλίσουν ότι η ανάπτυξη είναι τόσο δίκαιη όσο και χωρίς αποκλεισμούς.
Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο: ο ενάρετος κύκλος
Ακόμη και αν το δει κανείς με στενά «οικονομικούς όρους», το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο καλλιεργεί έναν «ενάρετο κύκλο». Η Μέρι ΜακΚόι επισημαίνει ότι οι κοινωνικές επενδύσεις οδηγούν σε ένα πιο εξειδικευμένο, υγιές, ασφαλές και αφοσιωμένο εργατικό δυναμικό. Αυτό με τη σειρά του απελευθερώνει πόρους εκ των έσω και έτσι οδηγεί σε υψηλότερη παραγωγικότητα, μεγαλύτερη καινοτομία και βελτιωμένη οικονομική σταθερότητα.
Δηλαδή, δημιουργεί ένα ελκυστικό περιβάλλον για επενδύσεις και ανάπτυξη, συμβάλλοντας σημαντικά τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στη σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών. Και έτσι διασφαλίζεται ότι τα οφέλη της ευημερίας κατανέμονται ευρύτερα και ισότιμα.
Συνήθως, όταν κάποιος μιλάει για «ανταγωνιστικότητα», περιγράφει επιχειρηματικές αποδόσεις, μεγάλη και ποιοτική παραγωγή, προϊόντα και υπηρεσίες. Δηλαδή, πράγματα που μετριούνται με όρους χρήματος. Ωστόσο, σύμφωνα με τη ΜακΚόι, οι απαιτήσεις για πραγματική ανταγωνιστικότητα σήμερα είναι πολυδιάστατες. Δεν αφορούν μόνο την οικονομία, ή τους δασμούς και το εμπόριο.
Τι σημαίνει ανταγωνιστικότητα
Πραγματική ανταγωνιστικότητα σημαίνει καλύτερες θέσεις εργασίας και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Το οποίο θα είναι ικανό και πρόθυμο να εργαστεί στους απαιτούμενους τομείς, και θα είναι ενεργά συντονισμένο με τις ψηφιακές εξελίξεις και Τεχνητή Νοημοσύνη. Αυτό όμως δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μια αγορά εργασίας με διαρθρωτικές ανισότητες.
Απαιτείται μια αγορά που αγκαλιάζει την ποικιλομορφία, υποστηρίζει άτομα με αναπηρίες, ενσωματώνει μετανάστες, διασφαλίζει μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, προωθεί τη διά βίου μάθηση για εργαζόμενους όλων των ηλικιών.
Επίσης, ανταγωνιστικότητα σημαίνει άρση των εμποδίων στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Πώς; Μέσω της βελτίωσης της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, της διασφάλισης οικονομικά προσιτής στέγασης, της παροχής παιδικής φροντίδας, της ανακούφισης από τη φτώχεια και της επένδυσης σε κοινότητες και κοινωνικό κεφάλαιο.
Σημαίνει επέκταση της πρόσβασης στην εργασία ώστε να συμπεριληφθεί ο αυξανόμενος αριθμός ηλικιωμένων εργαζομένων.
Σημαίνει εξάλειψη της διαφθοράς και προστασία της δημοκρατίας, παράλληλα με καλύτερη, πιο βιώσιμη παραγωγή, καθαρή τεχνολογία, καινοτομία, δημιουργικότητα και δύναμη.
Με λίγα λόγια, η ανταγωνιστικότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο.
Επενδύοντας στα δεδομένα
Η Μέρι ΜακΚόι επισημαίνει επίσης την ανάγκη να καταγραφεί λεπτομερώς η ευρωπαϊκή κοινωνία. Δηλαδή, να εντοπιστούν οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού, να καταγραφούν οι συνθήκες στέγασης και διαβίωσης διαφορετικών ομάδων ανθρώπων. Να μετρηθούν η φτώχεια και ο αποκλεισμός με ουσιαστικό τρόπο.
Χωρίς πληροφορίες και αναλύσεις σχετικά με τη ζωή και την ευημερία των ανθρώπων, καμία προσπάθεια αντιμετώπισης των βαθύτερων αιτιών του πολύπλευρου ζητήματος της φτώχειας δεν θα αποδώσει καρπούς. Αντίθετα, με έγκαιρα, λεπτομερή και ολοκληρωμένα δεδομένα σχετικά με τις συνθήκες εργασίας και τις προτιμήσεις των εργαζομένων, ένας οδικός χάρτης για την ποιότητα της εργασίας γίνεται μια βιώσιμη στρατηγική, όχι μια εσωτερική άσκηση. Αναπτύσσεται δηλαδή ουσιαστικά το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο.
Ένα συνέδριο για το μέλλον
Το Foundation Forum 2025 θα πραγματοποιηθεί στο Δουβλίνο στις 19-20 Νοεμβρίου. Θα έχει στο επίκεντρό του το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο και την προστιθέμενη αξία που θα δώσει στη μελλοντική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Προστατεύοντας παράλληλα τους πολίτες του.
Στόχος του, σύμφωνα με τους διοργανωτές, να διευκολύνει τον πολιτικό διάλογο και να επιδιώξει να καλλιεργήσει μια κοινή κατανόηση μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και των κοινωνικών εταίρων σχετικά με το ποιες είναι οι προκλήσεις και πώς μπορούν να ξεπεραστούν.
