Τέτοιες ημέρες, όλοι θυμούνται ένα γεγονός που άλλαξε την παγκόσμια οικονομική ιστορία. Ο Οκτώβριο του 1929 ήταν αυτός που σημαδεύτηκε από το κραχ στη Γουόλ Στριτ. Μέσα σε λίγες ημέρες, δεν κατέρρευσαν μόνο μετοχές και εταιρείες. Την ώρα που το αίσθημα παντοτινής ευημερίας ήταν διάχυτο, ξεκίνησε η μεγαλύτερη οικονομική κρίση που είχε δει ο πλανήτης, παρασέρνοντας τον κόσμο στην ύφεση.
Δύο ημερομηνίες θεωρούνται συμβατικά περισσότερο σημαδιακές και συνδεδεμένες με το χρηματιστηριακό κραχ. Η Πέμπτη 24 και η Τρίτη 29 Οκτωβρίου. Αλλιώς, Μαύρη Πέμπτη και Μαύρη Τρίτη. Ενδιάμεσα όμως υπήρξε μία μέρα, η 25η Οκτωβρίου, όταν όλοι θεώρησαν ότι, εντάξει, τα πράγματα ίσως να μην ήταν τόσο άσχημα όσο φαίνονταν. Και ότι η «φούσκα» ίσως να μην έσκαγε τελικά.
Πτώση 21%
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1929, ο βιομηχανικός δείκτης Dow Jones έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 381,2 μονάδων. Την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου, όταν έκλεισε η αγορά, είχε πέσει στις 299,5 μονάδες. Πτώση 21% από το υψηλό. Συνολικά, η αγορά στη Γουόλ Στριτ εκείνη την ημέρα έπεσε κατά 33 μονάδες. Πτώση 9% και ημερήσιος όγκος συναλλαγών τριπλάσιος από τον κανονικό από την αρχή του 1929.
Η –προσωρινή, όπως τότε όλοι νόμιζαν- κατάρρευση αποδόθηκε σε παιχνίδια κερδοσκόπων. Ο γνωστός οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, έγραφε την επομένη, 25 Οκτωβρίου, στην εφημερίδα New York Evening Post: «Η τεράστια κερδοσκοπία στη Γουόλ Στριτ τους τελευταίους μήνες έχει ανεβάσει το επιτόκιο σε ένα πρωτοφανές επίπεδο».
Την ίδια μέρα, οι Times της Νέας Υόρκης βγήκαν με πρωτοσέλιδο τίτλο: «Οι αξιωματούχοι του Υπουργείου Οικονομικών κατηγορούν ως υπαίτια την κερδοσκοπία».
Η εφημερίδα Wall Street Journal της Παρασκευής (25 Οκτωβρίου) απέδωσε στους τραπεζίτες της Νέας Υόρκης τα εύσημα για την αναχαίτιση της πτώσης των τιμών με υποστήριξη 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων.
Ενώ ο Economist, όταν οι τιμές των μετοχών έφτασαν στο χαμηλότερο επίπεδο του έτους (2 Νοεμβρίου 1929), σημείωνε: «Υπάρχει λόγος να ελπίζουμε ότι ο αποπληθωρισμός του υπερβολικού φουσκώματος των αμερικανικών αξιών των μετοχών θα είναι για το καλό του κόσμου». Ακόμη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χέρμπερτ Χούβερ, απέδωσε την ευθύνη στα λάθη της Fed, της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ: «Ένα από αυτά τα σύννεφα ήταν ένα αμερικανικό κύμα αισιοδοξίας, που γεννήθηκε από τη συνεχή πρόοδο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, την οποία το Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας μετέτρεψε στη φούσκα του χρηματιστηρίου του Μισισιπή».
Ανακούφιση και… πάρτι
Στις 25 Οκτωβρίου, Παρασκευή, όπως θα λέγαμε σήμερα, η αγορά «ανέδρασε». Καταγράφηκαν κέρδη και η ιδέα ενός κραχ φάνηκε σαν ψέμα.
Ο πρόεδρος Χούβερ έκανε μια δήλωση σχετικά με την «εξαιρετική κατάσταση των επιχειρήσεων», σημειώνοντας ωστόσο ότι οι κατασκευές και οι μετοχές τους είχαν «επηρεαστεί αρνητικά από τα υψηλά επιτόκια που προκλήθηκαν από την κερδοσκοπία των μετοχών». Την επόμενη μέρα, Σάββατο, με την αγορά κλειστή, στο κύριο άρθρο των New York Times, επαναλαμβάνονταν οι αναφορές σε «όργιο κερδοσκοπίας».
Το βράδυ της Παρασκευής, η Νέα Υόρκη απέπνεε αισιοδοξία. Στην Park Avenue σέρβιραν σαμπάνιες, οι χρηματιστές χαμογελούσαν. Όλοι εμφορούνταν από αυτοπεποίθηση, καθώς οι δείκτες απέπνεαν αισιοδοξία. Η ψευδαίσθηση της ευημερίας ήταν κάτι ζωντανό. Αλλά αυτή η τελευταία ήρεμη συνεδρίαση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης πριν από την τέλεια καταιγίδα. Το κραχ που οδήγησε στη Μεγάλη Ύφεση.
Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου, όλα ήταν διαφορετικά. Άρχισε το ξεπούλημα.
Μόνο η Washington Post, στις 26 Οκτωβρίου, άφηνε μια υπόνοια: «Η πτώση της αγοράς δεν κατάφερε να προκαλέσει ανησυχία για τους αξιωματούχους» έγραφε στην πρώτη σελίδα της.
Προς τη Μαύρη Τρίτη και το κραχ
Εκείνο το Σαββατοκύριακο όμως οι οικονομικές ειδήσεις δεν προμήνυαν τίποτα καλό. Στην κυριακάτικη έκδοση των New York Times (27 Οκτωβρίου), υπήρχε ρεπορτάζ υπό τον τίτλο «Οι εταιρείες κοινής ωφέλειας του Bay State αντιμέτωπες με έρευνα». Το άρθρο υπονοούσε ότι οι νομοθεσία στη Μασαχουσέτη θα ήταν λιγότερο φιλική προς τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας.
Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου διακινήθηκαν 9.212.800 μετοχές, τα 3.000.000 την τελευταία ώρα). Οι Times, την Τρίτη 29 Οκτωβρίου, δημοσίευσαν ακόμη ένα άρθρο σχετικά με την επιτροπή έρευνας της εταιρείας κοινής ωφέλειας της Νέας Υόρκης. Με αυτό ασκούσε κριτική στη διαδικασία διαμόρφωσης των τιμών.
Κάπως έτσι ξημέρωσε η Μαύρη Τρίτη.
Μέσα σε μια συνεδρίαση του χρηματιστηρίου, οι μετοχές κατέρρευσαν. Και μέσα στον Οκτώβριο χάθηκαν αξίες ύψους 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων ή το 18% της αξίας τους από την αρχή του μήνα. Είκοσι εννέα εταιρείες κοινής ωφέλειας έχασαν 5,1 δισεκατομμύρια δολάρια τον μήνα, μακράν η μεγαλύτερη απώλεια από οποιονδήποτε άλλο κλάδο.
Και μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 1929, η αγορά είχε πέσει στις 199 μονάδες. Το κραχ διήρκεσε έως το 1932. Έπειτα από μια άνευ προηγουμένου οικονομική ύφεση, οι μετοχές είχαν χάσει σχεδόν το 90% της αξίας τους. Όλα τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Μια ιστορία γεμάτη φτώχεια, αυτοκτονίες χρηματιστών και καταστροφή.
• Με στοιχεία από το Economic History Association
