Η COP30 στην βραζιλιάνικη πόλη Μπελέμ ολοκληρώθηκε το βράδυ του Σαββάτου, περισσότερες από 24 ώρες αργότερα από το προγραμματισμένο, και με μια καταιγίδα στον Αμαζόνιο να κατακλύζει το συνεδριακό κέντρο.
Η δομή του ΟΗΕ σχεδόν διατηρήθηκε, όπως έκανε τις τελευταίες τρεις εβδομάδες παρά τις πυρκαγιές, την άγρια τροπική ζέστη και τις πολιτικές επιθέσεις στο πολυμερές σύστημα παγκόσμιας περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.
Δεκάδες συμφωνίες ολοκληρώθηκαν την τελευταία μέρα, καθώς η πιο συλλογική μορφή της ανθρωπότητας εργάστηκε για να επιλύσει την πιο περίπλοκη και επικίνδυνη πρόκληση που αντιμετώπισε ποτέ το είδος μας. Ήταν χαοτικό. Η διαδικασία σχεδόν κατέρρευσε και χρειάστηκε να διασωθεί από τις τελευταίες συζητήσεις που διήρκεσαν νωρίς το πρωί. Βετεράνοι παρατηρητές είπαν στον Guardian ότι η συμφωνία του Παρισιού αφορούσε στην ίδια τη ζωή.
Αλλά επέζησε. Προς το παρόν τουλάχιστον. Το αποτέλεσμα δεν ήταν σχεδόν αρκετό για να περιοριστεί η παγκόσμια θέρμανση στους 1,5C. Υπήρχε σημαντικό έλλειμμα στη χρηματοδότηση που απαιτείται για την προσαρμογή από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η σημασία της προστασίας των τροπικών δασών δεν αναφέρθηκε σχεδόν καθόλου, παρόλο που αυτή ήταν η πρώτη σύνοδος κορυφής για το κλίμα στον Αμαζόνιο. Και το ισοζύγιο ισχύος στον κόσμο εξακολουθεί να είναι τόσο κοντά στα συμφέροντα του φυσικού αερίου, του πετρελαίου και του άνθρακα, που δεν υπήρχε ούτε μία αναφορά στα «ορυκτά καύσιμα» στην κύρια συμφωνία.
Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά τα ελαττώματα, η Μπελέμ άνοιξε νέους δρόμους συζήτησης σχετικά με τον τρόπο μείωσης της εξάρτησης από τα πετροχημικά και αύξησε το εύρος συμμετοχής των αυτόχθονων ομάδων και επιστημόνων. Έκανε βήματα προς ισχυρότερες πολιτικές για μια δίκαιη μετάβαση σε ένα μέλλον καθαρής ενέργειας και άνοιξε λίγο περισσότερο τα πορτοφόλια των πλούσιων εθνών.
Τώρα μαίνεται μια συζήτηση για το αν η COP30 ήταν επιτυχία ή αποτυχία. Αλλά κάθε κρίση πρέπει να λαμβάνει υπόψη το γεωπολιτικό ναρκοπέδιο στο οποίο πραγματοποιήθηκαν αυτές οι συνομιλίες.
Παγκόσμιο κενό ηγεσίας
Οι ΗΠΑ αποχώρησαν. Η Κίνα δεν κατάφερε να προχωρήσει. Πολλά από τα προβλήματα που πλήττουν τις συνομιλίες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν αυτές οι δύο υπερδυνάμεις του κλίματος – η μεγαλύτερη ιστορικά πηγή εκπομπών ρύπων στον κόσμο και η μεγαλύτερη τρέχουσα εκπομπή ρύπων στον κόσμο – είχαν καταφέρει να συντονίσουν μια κοινή προσέγγιση, όπως συνήθιζαν πριν ανέλθει στην εξουσία ο Ντόναλντ Τραμπ.
Αντίθετα, ο Τραμπ επιτέθηκε στην επιστήμη του κλίματος, καταράστηκε τον ΟΗΕ και διοργάνωσε μια σύνοδο κορυφής στην Ουάσινγκτον με τον διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Δεν είναι περίεργο που το Ριάντ πήρε το θάρρος στην COP30 να εμποδίσει οποιαδήποτε αναφορά για ορυκτά καύσιμα, παρόλο που η γλώσσα επ’ αυτού συμφωνήθηκε στην COP28 στο Ντουμπάι.
Η Κίνα, αντίθετα, ήταν παρούσα στην Μπελέμ και προσπάθησε να βοηθήσει τον εταίρο της στο Brics, την Βραζιλία, να διοργανώσει ένα επιτυχημένο συνέδριο. Αλλά οι σύμβουλοί της κατέστησαν σαφές πως το Πεκίνο δεν ήθελε να μπει «στα παπούτσια» των ΗΠΑ όσον αφορά τη χρηματοδότηση, ούτε να ηγηθεί μόνο του σε οποιοδήποτε θέμα πέρα από την κατασκευή και την πώληση προϊόντων ανανεώσιμης ενέργειας.
Οι συγκρούσεις αποσπούν χρήματα και προσοχή
Οι συγκρούσεις στη Γάζα, την Ουκρανία, το Σουδάν και αλλού επισκίασαν τη διάσκεψη, μετατοπίζοντας τις προτεραιότητες για τους κυβερνητικούς πόρους και την κάλυψη των μέσων ενημέρωσης. Ευρωπαίοι πολιτικοί δήλωσαν ότι οι προϋπολογισμοί τους είχαν στραφεί προς τον εκ νέου εξοπλισμό, ως απάντηση στην αυξανόμενη απειλή που θέτει η Ρωσία. Ως αποτέλεσμα, έχουν περικόψει την αναπτυξιακή βοήθεια στο εξωτερικό και γίνεται όλο και πιο δύσκολη πρόκληση η διάθεση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση του κλίματος.
Κάποτε, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει κατακραυγή, δεδομένου ότι οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στον κόσμο θέλουν οι κυβερνήσεις τους να κάνουν περισσότερα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Αλλά είναι όλο και πιο δύσκολο για το κοινό σε πολλές χώρες να γνωρίζει τι συμβαίνει στις συνομιλίες για το κλίμα. Κανένα από τα τέσσερα μεγάλα ειδησεογραφικά δίκτυα των ΗΠΑ δεν έστειλε ομάδα στην Μπελέμ. Ρεπόρτερς από βρετανικούς και ευρωπαϊκούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς ήταν παρόντες, αλλά πολλοί είπαν ότι ήταν δύσκολο για αυτούς να βρουν χώρο σε ειδησεογραφικά προγράμματα για τις ιστορίες τους.
Βραζιλία – δεν ήταν η καλύτερη ώρα της
Το πιο σημαντικό πράγμα που προκύπτει από την COP30 είναι πως το «πλοίο» του κλίματος εξακολουθεί να επιπλέει, σχολιάζει χαρακτηριστικά το BBC, τονίζοντας όμως το γεγονός ότι πολλοί συμμετέχοντες είναι δυσαρεστημένοι που δεν έφτασαν κοντά σε τίποτα από αυτά που ήθελαν.
Και παρά την εγκαρδιότητα απέναντι στη Βραζιλία και τον πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, υπάρχει απογοήτευση για τον τρόπο με τον οποίο διεξήγαγαν αυτή τη συνάντηση. Από την αρχή φαινόταν να υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ του τι ήθελε να επιτύχει ο πρόεδρος Λούλα αυτή η συνάντηση και αυτού που ο πρόεδρος της COP André Corrêa do Lago θεώρησε ότι ήταν δυνατό.
Έτσι, ο Λούλα μίλησε για οδικούς χάρτες μακριά από τα ορυκτά καύσιμα στους λίγους παγκόσμιους ηγέτες που ήρθαν στη Μπελέμ πριν από την επίσημη έναρξη της COP. Η ιδέα υιοθετήθηκε από πολλές χώρες και μέσα σε λίγες μέρες έγινε μια εκστρατεία για να μπει αυτός ο οδικός χάρτης επίσημα στις διαπραγματεύσεις.
Ο Do Lago δεν ήταν πρόθυμος. Γνώριζε ότι η επιβολή του θέματος των ορυκτών καυσίμων στην ημερήσια διάταξη θα έφερνε τη ρήξη. Ενώ το αρχικό κείμενο για συμφωνία είχε κάποιες ασαφείς αναφορές σε πράγματα που έμοιαζαν με οδικό χάρτη, μέσα σε λίγες μέρες είχαν φύγει και δεν επέστρεψαν ποτέ.
Η Κολομβία και η Ευρωπαϊκή Ένωση και περίπου 80 χώρες προσπάθησαν να βρουν κάποια γλώσσα που θα σήμαινε ένα ισχυρότερο βήμα απομάκρυνσης από τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Για να βρει συναίνεση, ο do Lago συγκάλεσε ένα mutirão, ένα είδος ομαδικής συζήτησης στη Βραζιλία. Και… έκανε τα πράγματα χειρότερα.
Διαπραγματευτές από αραβικές χώρες αρνήθηκαν να συμμετάσχουν μαζί με όσους ήθελαν ένα μονοπάτι μακριά από την ορυκτή ενέργεια. Οι μεγάλοι παραγωγοί είχαν μια σύντομη μετατόπιση στην ΕΕ.
«Κάνουμε ενεργειακή πολιτική στην πρωτεύουσά μας, όχι στη δική σας», τους είπε ο Σαουδάραβας εκπρόσωπος σε μια συνάντηση κεκλεισμένων των θυρών, σύμφωνα με έναν παρατηρητή. Τίποτα δεν μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα – και οι συνομιλίες έφτασαν στα πρόθυρα της κατάρρευσης.
Η Βραζιλία σκέφτηκε μια ιδέα για οδικούς χάρτες για την αποψίλωση των δασών και τα ορυκτά καύσιμα που θα υπήρχαν εκτός της COP. Αυτά χειροκροτήθηκαν θερμά στις αίθουσες της ολομέλειας – αλλά η νομική τους υπόσταση είναι αβέβαιη.
Πονοκέφαλος για τον πρόεδρος της COP30 Andre Correa do Lago οι διαφωνίες των συμμετεχόντων αλλά και το διακύβευμα του Προέδρου Λούλα
Κακή COP για την ΕΕ
Είναι η πλουσιότερη ομάδα εθνών που εξακολουθεί να είναι στη Συμφωνία του Παρισιού, αλλά αυτή η COP δεν ήταν η καλύτερη ώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ενώ υπερασπίζονταν την ανάγκη για έναν οδικό χάρτη ορυκτών καυσίμων, υποστήριξαν τον εαυτό τους σε μια άλλη πτυχή της συμφωνίας, από την οποία τελικά δεν μπόρεσαν να βγουν. Η ιδέα του τριπλασιασμού των χρημάτων για την προσαρμογή του κλίματος ήταν στο αρχικό κείμενο και επιβίωσε στο τελικό προσχέδιο.
Η διατύπωση ήταν ασαφής, έτσι ώστε η ΕΕ να μην έφερνε αντίρρηση – αλλά κυρίως η λέξη «τριπλασιασμός» παρέμεινε στο κείμενο.
Έτσι, όταν η ΕΕ προσπάθησε να πιέσει τον αναπτυσσόμενο κόσμο να υποστηρίξει την ιδέα ενός οδικού χάρτη ορυκτών καυσίμων, δεν είχε τίποτα για να «γλυκάνει» τη συμφωνία – καθώς η ιδέα του τριπλασιασμού είχε ήδη δημιουργηθεί.
Η ΕΕ εξοργίστηκε, αλλά εκτός από τη μετατόπιση του τριπλασιασμού της χρηματοδότησης από το 2030 στο 2035, έπρεπε να ακολουθήσει τη συμφωνία και πέτυχε πολύ λίγα στο μέτωπο των ορυκτών καυσίμων.
Ευρωπαϊκή παρρησία και άνοδος της ακροδεξιάς
Έτσι, παρότι η Ευρώπη έχει συχνά παρουσιάσει τον εαυτό της ως ηγέτη στη δράση για το κλίμα, αλλάεπικρίθηκε έντονα στην COP30, επειδή υστέρησε στις υποσχέσεις χρηματοδότησης για το κλίμα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ήταν επίσης θλιβερά διχασμένη, εν μέρει λόγω της ανόδου της ακροδεξιάς σε πολλές χώρες. Ως αποτέλεσμα, η ΕΕ χρειάστηκε να καθυστερήσει το επικαιροποιημένο σχέδιο συνεισφοράς της σε εθνικό επίπεδο (NDC) για το κλίμα και αποφάσισε μόλις στα μισά της διάσκεψης ότι θα έκανε έναν οδικό χάρτη μετάβασης στα ορυκτά καύσιμα μια από τις διαπραγματευτικές της «κόκκινες γραμμές».
Αυτό ήταν απίθανο στην καλύτερη περίπτωση, γιατί τέτοια μεγάλα ζητήματα χρειάζονται συντονισμό εκ των προτέρων. Μικρή έκπληξη αποτέλεσε το γεγονός ότι πολλοί παγκόσμιοι συμμετέχοντες του Νότου ήταν καχύποπτοι πως αυτή η ξαφνική μετατροπή στον οδικό χάρτη ήταν ένα τέχνασμα ή ένα διαπραγματευτικό χαρτί για να καθυστερήσει η δράση για τη χρηματοδότηση της προσαρμογής.
Το εμπόριο έρχεται από το κρύο
Για πρώτη φορά το παγκόσμιο εμπόριο έγινε ένα από τα βασικά ζητήματα σε αυτές τις συνομιλίες. Υπήρξε μια «ενορχηστρωμένη» προσπάθεια να ανυψωθεί σε κάθε αίθουσα διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με τον βετεράνο παρατηρητή της COP, Alden Meyer, της δεξαμενής σκέψης για το κλίμα E3G.
«Τι σχέση έχει αυτό με την κλιματική αλλαγή;», μάλλον σκέφτεστε. Η απάντηση είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει να εισαγάγει συνοριακό φόρο σε ορισμένα προϊόντα υψηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα, όπως ο χάλυβας, τα λιπάσματα, το τσιμέντο και το αλουμίνιο και πολλοί εμπορικοί εταίροι της – ιδίως η Κίνα, η Ινδία και η Σαουδική Αραβία δεν είναι ευχαριστημένοι με αυτό.
Λένε ότι δεν είναι δίκαιο για ένα μεγάλο εμπορικό μπλοκ να επιβάλλει αυτό που αποκαλούν μονόπλευρο – «μονομερές» είναι ο τεχνικός όρος – μέτρο, γιατί θα κάνει τα αγαθά που πωλούν στην Ευρώπη ακριβότερα και επομένως λιγότερο ανταγωνιστικά.
Οι Ευρωπαίοι λένε ότι αυτό είναι λάθος, διότι το μέτρο δεν αφορά στην καταστολή του εμπορίου αλλά στον περιορισμό των αερίων που προκαλούν τη θέρμανση του πλανήτη – αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ήδη χρεώνουν στους δικούς τους παραγωγούς αυτών των προϊόντων ένα τέλος για τις εκπομπές που δημιουργούν και λένε ότι ο φόρος στα σύνορα είναι ένας τρόπος να τους προστατεύσουν από λιγότερο φιλικές προς το περιβάλλον αλλά φθηνότερες εισαγωγές από το εξωτερικό.
Εάν δεν θέλετε να πληρώσετε τον φόρο στα σύνορά μας, λένε, απλώς χρεώστε τέλη εκπομπών στις ρυπογόνες βιομηχανίες σας – μαζέψτε τα χρήματα μόνοι σας. Αυτή η ιδέα αρέσει στους οικονομολόγους, γιατί όσο πιο ακριβό είναι να ρυπαίνεις, τόσο πιο πιθανό είναι όλοι να στραφούμε σε εναλλακτικές λύσεις καθαρής ενέργειας. Αν και – φυσικά – σημαίνει επίσης ότι θα πληρώσουμε περισσότερα για κάθε αγαθό που αγοράζουμε και περιέχει ρυπογόνα υλικά.
Το ζήτημα επιλύθηκε στην Βραζιλία με έναν κλασικό συμβιβασμό COP – ωθώντας τις συζητήσεις σε μελλοντικές συνομιλίες. Η τελική συμφωνία ξεκίνησε ένα συνεχή διάλογο για το εμπόριο για τις μελλοντικές συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα, με τη συμμετοχή κυβερνήσεων, καθώς και άλλων παραγόντων όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.
Το μέλλον της COP υπό αμφισβήτηση
Η πιο επίμονη ερώτηση που τέθηκε στην COP30 αυτές τις δύο εβδομάδες αφορούσε στο μέλλον της ίδιας της διαδικασίας.
Δύο θέσεις που ακούγονται συχνά: Πόσο άσχημο είναι να «πετάς» χιλιάδες ανθρώπους στα μισά του κόσμου, για να κάθονται σε γιγαντιαίες κλιματιζόμενες σκηνές και να διαφωνούν για κόμματα και ερμηνείες περίπλοκων λέξεων; Ή, πόσο γελοίο είναι που οι βασικές συζητήσεις σχετικά με το ίδιο το μέλλον του τρόπου με τον οποίο θα τροφοδοτήσουμε τον κόσμο μας, γίνονται στις 3 το πρωί μεταξύ αντιπροσώπων που στερούνται ύπνου και δεν έχουν πάει σπίτι εδώ και εβδομάδες;
Η ιδέα της COP εξυπηρέτησε καλά τον κόσμο στην τελική υλοποίηση της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα – αλλά αυτό συνέβη πριν από μια δεκαετία και πολλοί συμμετέχοντες πιστεύουν πως δεν έχει πλέον σαφή, ισχυρό σκοπό.
Το ενεργειακό κόστος και οι βάσιμες ερωτήσεις σχετικά με το πώς οι χώρες επιτυγχάνουν τις καθαρές μηδενικές εκπομπές δεν ήταν ποτέ πιο κρίσιμες – ωστόσο, η ιδέα της COP φαίνεται πολύ μακριά από την καθημερινή ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι μια διαδικασία συναίνεσης που προέρχεται από μια διαφορετική εποχή. Δεν είμαστε πια σε αυτό τον κόσμο.
