Ο χρόνος που χρειάζεται το σώμα μας για να αποκοιμηθεί (γνωστός ως sleep latency) συχνά αποκαλύπτει πολλά περισσότερα για την υγεία μας απ’ όσα πιστεύουμε. Είτε κοιμάστε μόλις ακουμπήσετε το κεφάλι σας στο μαξιλάρι είτε στριφογυρίζετε για ώρα μέχρι να χαλαρώσετε, ο οργανισμός σας πιθανότατα προσπαθεί να σας στείλει ένα μήνυμα. Από εξάντληση και κακή ποιότητα ύπνου μέχρι άγχος, κατάθλιψη ή διαταραχές όπως η υπνική άπνοια, ο τρόπος που κοιμάστε μπορεί να λειτουργήσει ως πολύτιμος δείκτης της συνολικής σας υγείας.
Ο χρόνος που χρειάζεστε για να κοιμηθείτε αποκαλύπτει πολλά για την υγεία σας
Οι ειδικοί εξηγούν τι σημαίνει όταν μπορείτε να αποκοιμηθείτε πολύ γρήγορα ή πολύ αργά, ποια αίτια μπορεί να κρύβονται πίσω από αυτό και ποιες πρακτικές μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του ύπνου σας. Αν και δεν υπάρχει μια «ιδανική» διάρκεια που να ισχύει για όλους, υπάρχουν ορισμένα ενδεικτικά όρια.
Η Kristen Casey, κλινική ψυχολόγος και ειδικός στην αϋπνία, αναφέρει ότι «ο ιδανικός χρόνος για να αποκοιμηθεί κανείς διαφέρει από άτομο σε άτομο». Το National Sleep Foundation προτείνει ότι ένας υγιής άνθρωπος χρειάζεται περίπου 15–20 λεπτά για να κοιμηθεί. Ωστόσο, πολλοί μπορεί να χρειάζονται 30 ή και 40 λεπτά, ειδικά αν υπάρχουν υποκείμενα προβλήματα υγείας.
Η σωστή υγιεινή ύπνου μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Ο νευροεπιστήμονας Dr. Dave Rabin τονίζει ότι η τελευταία μισή ώρα πριν από τον ύπνο πρέπει να είναι αφιερωμένη σε χαλάρωση και σταθερή ρουτίνα. Στόχος: να αποκοιμηθούμε μέσα σε περίπου 30 λεπτά.
Τι μπορεί να συμβαίνει όταν κοιμάστε πολύ γρήγορα
Εάν κοιμάστε μέσα σε λίγα λεπτά αυτό δεν είναι πάντα ανησυχητικό, αλλά μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να αποτελεί ένδειξη προβλήματος. Παρότι δύο άνθρωποι μπορεί να έχουν παρόμοιο πρόγραμμα ύπνου, ο λόγος πίσω από το γρήγορο “knock-out” μπορεί να διαφέρει. Τρεις πιθανές αιτίες είναι οι εξής:
Έλλειψη ύπνου
Ο Dr. Rabin εξηγεί ότι ο γρήγορος ύπνος μπορεί να σημαίνει:
- εξάντληση
- υπερκόπωση
- burnout
- ανεπαρκή ανάπαυση μέσα στην ημέρα
Ενδέχεται επίσης να κοιμάσαι αρκετές ώρες αλλά ο ύπνος να είναι «χαμηλής ποιότητας», δηλαδή να μην είναι αρκετά βαθύς ώστε να αναζωογονεί.
Η αντιμετώπιση της έλλειψης ύπνου δεν είναι εύκολη — το άγχος, οι ατελείωτες υποχρεώσεις και οι έντονοι ρυθμοί μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Η Casey προτείνει να συμβουλευτούμε γιατρό ώστε να εντοπιστούν τα αίτια. Για κάποιον που γυμνάζεται υπερβολικά και εργάζεται 12 ώρες την ημέρα, ο γρήγορος ύπνος μπορεί να οφείλεται σε υψηλή «sleep drive», δηλαδή στην αυξημένη βιολογική ανάγκη για ύπνο.
Ψυχικές διαταραχές
Η Casey σημειώνει επίσης ότι ο πολύ γρήγορος ύπνος μπορεί να σχετίζεται με την ψυχική υγεία και συγκεκριμένα με:
- παρενέργειες φαρμάκων
- καταθλιπτικές διαταραχές
Κάποια αντικαταθλιπτικά προκαλούν έντονη υπνηλία, ενώ η ίδια η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη κόπωση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, απαιτείται κατάλληλη ιατρική καθοδήγηση.
Υπνική άπνοια
Η υπνική άπνοια, συχνή κυρίως σε μεγαλύτερες ηλικίες, μπορεί επίσης να ευθύνεται για τον γρήγορο ύπνο.
Η ειδικός Theresa Schnorbach εξηγεί ότι η άπνοια προκαλεί:
- διακοπές στην αναπνοή
- μείωση οξυγόνου
- συχνές αφυπνίσεις
- ημερήσια κόπωση και δυσκολίες συγκέντρωσης
Αν υπάρχουν τέτοια συμπτώματα, συνιστάται εξέταση από γιατρό και υιοθέτηση μιας σταθερής ρουτίνας ύπνου.
Τι μπορεί να συμβαίνει όταν αργείτε να κοιμηθείτε
Στον αντίποδα, το να χρειάζεστε πολλή ώρα για να κοιμηθείτε είναι ένα εξίσου συχνό πρόβλημα.
Σύμφωνα με την Casey, η δυσκολία στην έλευση του ύπνου μπορεί να συνδέεται με:
- αϋπνία
- χρόνιο πόνο
- άγχος
- ψυχολογικές ή ιατρικές παθήσεις
Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να χαλαρώσουν ή βρίσκονται σε έντονη εγρήγορση πριν τον ύπνο είναι πιθανότερο να αντιμετωπίζουν καθυστερημένη έναρξη του ύπνου.
Άλλοι λόγοι για τους οποίους δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε
- Η ρουτίνα του ύπνου σας δεν είναι η καλύτερη
- Νιώθετε συναισθηματική φόρτιση ή στρες
Η ρουτίνα του ύπνου σας δεν είναι η καλύτερη
Με τους απαιτητικούς ρυθμούς της καθημερινότητας, η δημιουργία μίας σταθερής ρουτίνας ύπνου απαιτεί προσπάθεια – αλλά αξίζει τον κόπο. Δεν είναι όλα τα αίτια εύκολο να διορθωθούν, όμως αρκετά μπορούν να βελτιωθούν άμεσα.
Η Yu επισημαίνει ότι η ασυνέπεια στην ώρα του ύπνου λόγω συνηθειών ή βραδινής εργασίας, καθώς και αδιάγνωστες ή ανεπαρκώς διαχειριζόμενες παθήσεις (άγχος, κατάθλιψη, στρες, ΧΑΠ, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση) μπορούν να οδηγήσουν σε καθυστερημένη έλευση του ύπνου. Ακόμη και ένα άβολο στρώμα ή μαξιλάρι μπορεί να επηρεάσει σημαντικά το πόσο γρήγορα κοιμάστε.
Επιπλέον παράγοντες που σαμποτάρουν τον ύπνο:
- υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης ή καφές μετά τις 14:00
- χρήση οθονών μία ώρα πριν τον ύπνο
- απογευματινός ύπνος
- αποσυμφορητικά φάρμακα
- βαριά γεύματα ή άσκηση αργά το βράδυ
Αν και δεν μπορείτε να αλλάξετε τα πάντα (όπως το ωράριο εργασίας ή ορισμένες παθήσεις), έχετε τη δυανατότητα να δοκιμάσετε πρακτικές όπως φαρμακευτική αγωγή όταν χρειάζεται, χαλάρωση ή διαλογισμό πριν τον ύπνο καθώς και το να πηγαίνετε στο κρεβάτι νωρίτερα.
Νιώθετε συναισθηματική φόρτιση ή στρες
Ο Rabin εστιάζει ιδιαίτερα στη σύνδεση ψυχικής υγείας και ύπνου: «Σχεδόν κάθε ψυχική διαταραχή ξεκινά με δυσκολία στην έλευση του ύπνου. Αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος δυσκολεύεται να κοιμηθεί έχει ψυχική νόσο, αλλά σημαίνει ότι το σώμα παλεύει με κάτι που το κάνει να νιώθει ανασφάλεια ή ανήσυχο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να χαλαρώσει και να προετοιμαστεί για βαθύ ύπνο».
Η Schnorbach συμφωνεί ότι η συναισθηματική φόρτιση, το άγχος και οι προσωπικές δυσκολίες ενεργοποιούν το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, δηλαδή τον μηχανισμό «πάλης ή φυγής». Αυτό οδηγεί σε αυξημένη έκκριση κορτιζόλης, η οποία εμποδίζει τον ύπνο. Το χειρότερο; Η αϋπνία μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη — και η κατάθλιψη με τη σειρά της μπορεί να επιδεινώσει την αϋπνία.
Η Casey προτείνει να συμβουλευτείς έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ίσως χρειαστεί:
- ψυχοθεραπεία
- αντιμετώπιση άγχους
- τεχνικές διαχείρισης σκέψεων πριν τον ύπνο
Μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους είναι η τεχνική του “scheduled worry time”, δηλαδή να δίνετε στον εαυτό σας 10 λεπτά την ημέρα για να «ανησυχήσει» συνειδητά, περιορίζοντας τον χρόνο αυτό αποκλειστικά σε αυτή τη διαδικασία.
Ο Rabin αναφέρει ότι το ιδανικό πρότυπο θεραπείας για διαταραχές ύπνου είναι το CBTI (γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία), η οποία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική αλλά απαιτεί συνέπεια.
Αποτελεσματικές πρακτικές για καλύτερο ύπνο
Πέρα από την ιατρική υποστήριξη, βοηθούν σημαντικά και καθημερινές πρακτικές ευεξίας, όπως:
- ασκήσεις αναπνοής
- χαλαρωτικός διαλογισμός
- ήπια γιόγκα
- σταθερή φυσική άσκηση
- δημιουργία ήρεμου περιβάλλοντος ύπνου
- χρήση brown noise ή άλλων καταπραϋντικών ήχων
Όπως λέει η Schnorbach: «Γνωρίζετε το σώμα σας καλύτερα από όλους. Ακούστε το και παρατηρήστε τυχόν αλλαγές στον ύπνο σας».
