Οι συγκλονιστικές εικόνες από τη Γάζα δεν άφησαν άλλη επιλογή, ακόμα και στο μεγαλύτερο Ταμείο του πλανήτη -ύψους 2 τρισεκ. δολ.- από να «ξεφορτωθεί» από πάνω του τις μισές ισραηλινές εταιρείες. Η γραμμή αυτή όμως για κάποιους έχει όρια, καθώς τα συμφέροντα παραμένουν δίχως, να επηρεάζονται από τα εκατομμύρια των θυμάτων.
Ως γνωστόν από τη δεκαετία του 1990, η Νορβηγία δημιούργησε το μεγαλύτερο κρατικό επενδυτικό ταμείο στον κόσμο -κατέχοντας κατά μέσο όρο το 1,5% κάθε εισηγμένης εταιρείας παγκοσμίως- αποταμιεύοντας όλα τα έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε αυτό.
Ουσιαστικά είναι ένας «κουμπαράς» που μαζεύει τα λεφτά από το πετρέλαιο και τα επενδύει παγκοσμίως, ώστε να εξασφαλίζεται το μέλλον. Το ταμείο διέπεται από ηθικές κατευθυντήριες γραμμές: μπορεί να αποσύρει επενδύσεις αν διαπιστωθεί ότι εταιρείες παραβιάζουν δικαιώματα ή εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες. Υπάρχει μια ανεξάρτητη επιτροπή, το Council on Ethics, που ερευνά εταιρείες και προτείνει αποκλεισμούς. Η τελική απόφαση λαμβάνεται από την Κεντρική Τράπεζα της Νορβηγίας.
Μπορεί μέχρι σήμερα το Ταμείο να αντιστεκόταν επιτυχώς σε πιέσεις για να σταματήσει να επενδύει χρήματα σε επικίνδυνες εταιρείες, ωστόσο οι αποκαλύψεις ότι εταιρείες στις οποίες το ταμείο είχε επενδύσει συνέδραμαν στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα και στους ισραηλινούς εποικισμούς στη Δυτική Όχθη, που θεωρούνται παράνομοι βάσει του διεθνούς δικαίου, βύθισαν το πετρελαϊκό ταμείο σε κρίση.
Το πετρελαϊκό ταμείο της Νορβηγίας είχε μόλις το 0,1% των περιουσιακών του στοιχείων (από τα συνολικά 2 τρισ. δολάρια) επενδεδυμένο στο Ισραήλ στο τέλος του 2024, κατέχοντας συμμετοχές σε 65 ισραηλινές εταιρείες συνολικής αξίας 2,1 δισ. δολάρια.
Οι αποκαλύψεις
Η τελευταία κατακραυγή προέκυψε μετά από δημοσίευμα της εφημερίδας Aftenposten, η οποία αυτήν την εβδομάδα ανέφερε ότι το Ταμείο είχε αυξήσει τις επενδύσεις του τα τελευταία δύο χρόνια στην Bet Shemesh Engines, εταιρεία που συντηρεί αεροσκάφη που το Ισραήλ έχει χρησιμοποιήσει στους βομβαρδισμούς στη Γάζα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία για τις συμμετοχές του, το Ταμείο κατείχε μερίδιο αξίας 15 εκατ. δολαρίων στην Bet Shemesh Engines στα τέλη του 2024, που αντιστοιχούσε σε ποσοστό 2,1%. Η αξία της συμμετοχής του ήταν πάνω από τετραπλάσια σε σχέση με τα τέλη του 2023, λίγο μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου εναντίον του Ισραήλ, η οποία πυροδότησε την έναρξη του πολέμου.
Αμέσως το Ταμείο κίνησε διαδικασίες να αποσυνδεθεί με την ισραηλινή εταιρεία, ενώ ο πρωθυπουργός έδωσε άμεσα εντολή να διερευνηθεί τι συνέβη. Ορισμένοι, μάλιστα, πολιτικοί της αντιπολίτευσης ζήτησαν την παραίτηση του διευθύνοντος συμβούλου Νικολάι Τάνγκεν και την κήρυξη μποϊκοτάζ στο Ισραήλ.
Τα διλήμματα Στόλτενμπεργκ
Ωστόσο, ο υπουργός Οικονομικών της Νορβηγίας και πρώην γ.γ. του NATO, Γενς Στόλτενμπεργκ υπερασπίστηκε το ταμείο, καθώς αρνείται μια ολική απαγόρευση επενδύσεων στο Ισραήλ, θεωρώντας πως είναι αρκετό απλά να κόβονται οι δεσμοί με κάποιες εταιρείες.
Μιλώντας στους Financial Times ο Στόλτενμπεργκ δήλωσε ότι υπάρχουν «διλήμματα» και «δύσκολες αποφάσεις», καθώς ορισμένοι πολιτικοί ζητούν το ταμείο ύψους 2 τρισ. δολαρίων να αποσυρθεί πλήρως από το Ισραήλ, ενόψει των βουλευτικών εκλογών στη Νορβηγία τον Σεπτέμβριο.
Πουλώντας σχεδόν τις μισές από τις ισραηλινές εταιρείες που κατείχε μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, το ταμείο κατάφερε να βρει την «σωστή ισορροπία», είπε.
«Το σύστημα λειτουργεί», τόνισε. «Είναι δυνατόν να συνδυαστεί η ιδιότητα ενός μεγάλου κρατικού επενδυτικού ταμείου με την ύπαρξη ηθικών κατευθυντήριων γραμμών» είπε υπογραμμίζοντας ότι είναι κρίσιμο το ταμείο να μη χρησιμοποιείται ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής ή να πολιτικοποιούνται οι επενδύσεις του.
«Εφόσον το κρατικό επενδυτικό ταμείο ανήκει στον νορβηγικό λαό μέσω της κυβέρνησης, υπάρχουν πολιτικές αποφάσεις που θέτουν το πλαίσιο λειτουργίας του. Έτσι πρέπει να είναι σε μια δημοκρατία. Όμως το ταμείο διαθέτει ανεξαρτησία με την απαραίτητη απόσταση από την κυβέρνηση», είπε ο Στόλτενμπεργκ.
Αρκετά μικρότερα κόμματα της αντιπολίτευσης προσπάθησαν να φέρουν τον Στόλτενμπεργκ σε κατεπείγουσα ακρόαση, παρά τη θερινή διακοπή του κοινοβουλίου. Τα δύο κύρια κεντροδεξιά κόμματα επέκριναν τον Στόλτενμπεργκ και το υπουργείο Οικονομικών για το ζήτημα, αλλά ταυτόχρονα προειδοποίησαν κατά της πολιτικοποίησης του ταμείου.
Η Έρνα Σόλμπεργκ, πρώην πρωθυπουργός και ηγέτιδα των κεντροδεξιών Συντηρητικών, υποστήριξε ότι «παλέψαμε πολύ σκληρά για να διασφαλίσουμε ότι το ταμείο δεν είναι πολιτικό». Παραδέχτηκε ότι λόγω του «τεράστιου μεγέθους» του, υπάρχουν φωνές στη Νορβηγία «που λένε ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιείται περισσότερο το ταμείο για πράσινες επενδύσεις ή να μπαίνει σε νέους τομείς».
Οι τρεις βασικές αρχές
Κάποιοι στο πετρελαϊκό ταμείο και στην κυβέρνηση ανησυχούν εδώ και καιρό για το πώς θα βρεθεί η σωστή ισορροπία ανάμεσα στην απαίτηση της κοινής γνώμης στη Νορβηγία για σκληρή στάση απέναντι στο Ισραήλ και σε παραμέτρους εξωτερικής πολιτικής, όπως η αποφυγή δυσαρέσκειας των ΗΠΑ. «Είναι τεράστιο δίλημμα», είπε ένας Νορβηγός αξιωματούχος. «Διατρέχεις τον κίνδυνο να δυσαρεστήσεις τη μία ή την άλλη πλευρά — και γι’ αυτό δεν βλέπουμε πολλά κρατικά επενδυτικά ταμεία σε δημοκρατίες».
Ο Τροντ Γκράντε, αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος του ταμείου, δήλωσε στους Financial Times ότι «ο λόγος που δεν υπάρχουν πολλά κρατικά επενδυτικά ταμεία σε δημοκρατίες είναι το γεγονός ότι στη Νορβηγία οι πολιτικοί αποταμιεύουν εκ μέρους του πληθυσμού».
Ο Στόλτενμπεργκ είπε ότι το ταμείο στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές: πρώτον, η κυβέρνηση καταθέτει σε αυτό μόνο το πλεόνασμα από τα πετρελαϊκά έσοδα, αφού καλύψει το λεγόμενο έλλειμμα του μη πετρελαϊκού προϋπολογισμού.
«Δεύτερον, ότι επενδύουμε σε ισορροπημένο χαρτοφυλάκιο, συμπεριλαμβανομένων των μετοχών. Τρίτον, ότι οι αναλήψεις [για κρατικές δαπάνες] αντικατοπτρίζουν την αναμενόμενη πραγματική απόδοση. Όσο το κάνουμε αυτό, το ταμείο θα διαρκέσει για πάντα», είπε.
Δεν μπορείς να κρυφτείς
Ο Στόλτενμπεργκ, ξεκαθάρισε ότι όσο έχει επιρροή, θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει οποιαδήποτε αλλαγή σε αυτές τις θεμελιώδεις ιδέες».
Το ταμείο περιορίζεται στο να επενδύει εκτός Νορβηγίας και δεν μπορεί να κατέχει πάνω από 10% οποιασδήποτε εταιρείας, λειτουργώντας ουσιαστικά ως ένα τεράστιο index fund.
«Για μένα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να παραμείνω πιστός σε αυτήν την ιδέα ενός index fund, χωρίς πολιτική έκθεση. Από την άλλη πλευρά, αν έχεις πλούτο [μέσω] ενός τόσο μεγάλου ταμείου, δεν υπάρχει πουθενά να κρυφτείς. Δεν υπάρχει τρόπος να μη διατρέχεις κινδύνους».
Η νορβηγική κυβέρνηση επιτρέπεται να χρησιμοποιεί έως και το 3% του ταμείου κάθε χρόνο στον προϋπολογισμό της, βάσει του δημοσιονομικού κανόνα που επιτρέπει την κατανάλωση της εκτιμώμενης πραγματικής απόδοσης.
Όμως το ταμείο έχει γίνει τόσο τεράστιο, που αυτό το ποσό (53 δισ. δολ.) φέτος -1/4 του συνολικού προϋπολογισμού- ώστε ορισμένοι πολιτικοί και ειδικοί να υποστηρίζουν ότι αλλάζει την κοινωνία, καθιστώντας τους πολίτες υπερβολικά άνετους. Η Νορβηγία έχει το υψηλότερο ποσοστό αναρρωτικών αδειών μεταξύ των χωρών υψηλού εισοδήματος, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Με άλλα λόγια το Ταμείο μπορεί να τα καταφέρει και χωρίς να επενδύει έμμεσα σε εγκλήματα.
