Στροφή προς αριστερές οικονομικές απόψεις κάνουν οι δεξιοί λαϊκιστές στην Ευρώπη με στόχο να προσελκύσουν ψηφοφόρους, εκμεταλλευόμενοι την απογοήτευση των πολιτών από τις κυβερνήσεις.
Από τη Σουηδία έως την Ελλάδα και την Αυστρία, κόμματα που για χρόνια τάσσονταν υπέρ ενός μικρού κράτους, χαμηλών φόρων και ελεύθερου εμπορίου, τώρα ζητούν υψηλότερες κοινωνικές παροχές, επιδοτήσεις και προστατευτισμό — συχνά παράλληλα με θέσεις υπέρ της αγοράς.
Μία αποτελεσματική στρατηγική για την δεξιά στην Ευρώπη
Το μεταβαλλόμενο μήνυμα έχει επηρεάσει τη συνοχή των προγραμμάτων τους, αλλά έχει ενισχύσει την ελκυστικότητά τους, σύμφωνα με τους δημοσκόπους. Αυτή η στρατηγική έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική σε μια εποχή που τα άδεια κρατικά ταμεία και οι ασταθείς κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες δυσκολεύουν τα παραδοσιακά κόμματα να δαπανήσουν περισσότερα για προγράμματα που είναι δημοφιλή στους ψηφοφόρους.
«Είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο», δήλωσε ο Γκιγιέ Ιβάλντι, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Sciences-Po στο Παρίσι. «Πολλά από αυτά τα κόμματα έχουν αλλάξει στάση με την πάροδο του χρόνου. Δεν έχουν στραφεί προς τα αριστερά, αλλά έχουν διευρύνει τις οικονομικές τους προτάσεις για να ενσωματώσουν αριστερές πολιτικές».
Το δεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών και το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας έχουν δει τα ποσοστά τους στις δημοσκοπήσεις να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, καθώς υποσχέθηκαν περισσότερες κρατικές δαπάνες για τους πολίτες. Το δεξιό κόμμα της Γερμανίας, Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), έχει διατηρήσει πολλές από τις φιλο-εμπορικές θέσεις του, αλλά τώρα τονίζει και τα επιτεύγματά του στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας, κάνοντας εκστρατεία φέτος για την αύξηση των κρατικών συντάξεων, σύμφωνα με δημοσίευμα της Wall Street Journal.
Το ακροδεξιό κόμμα της Μαρίν Λεπέν. REUTERS/Stephane Mahe
Στη Γαλλία, η δεξιά Εθνική Συσπείρωση, που από καιρό ασκεί οικονομικό εκλεκτικισμό, έχει μιλήσει για την ανατροπή της πρόσφατης αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης και την εισαγωγή ελέγχων στις εισαγωγές. Η κυβέρνηση του Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, από την άλλη πλευρά, θα δυσκολευτεί να περάσει έναν προϋπολογισμό που μειώνει το έλλειμμα κατά 5,4%.
Το Reform UK, το λαϊκιστικό κόμμα με ηγέτη τον Νάιτζελ Φάρατζ, έχει την υποστήριξη του 28% των ψηφοφόρων, πολύ μπροστά από τα κόμματα των Εργατικών και των Συντηρητικών, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της YouGov. Στο προεκλογικό του πρόγραμμα για το 2024, το κόμμα δεσμεύτηκε να αυξήσει τις κρατικές δαπάνες κατά 53 δισεκατομμύρια λίρες ετησίως —ισοδύναμο με 71,7 δισεκατομμύρια δολάρια— συμπεριλαμβανομένων 17 δισεκατομμυρίων λιρών επιπλέον για την υγειονομική περίθαλψη, ενώ θα μειώσει τους φόρους εισοδήματος και τις επιχειρήσεις. Δήλωσε ότι θα καλύψει το επιπλέον κόστος μέσω περικοπών δαπανών σε άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένων 50 δισεκατομμυρίων λιρών μέσω της εξάλειψης των «σπατάλων». Οι οικονομολόγοι χαρακτήρισαν αυτό το σχέδιο ως μη ρεαλιστικό.
«Οι λαϊκιστές δίνουν πολλές υποσχέσεις, οι οποίες δεν μπορούν να τηρηθούν εξ ολοκλήρου».
Απέναντί του βρίσκεται η κυβέρνηση των Εργατικών, η οποία έχει περιθωριοποιηθεί από την αύξηση των δαπανών για την κοινωνική πρόνοια, τους αυτοεπιβαλλόμενους δημοσιονομικούς κανόνες και την αποτυχία της να περάσει μη δημοφιλείς περικοπές δαπανών νωρίτερα φέτος. Τώρα αναμένεται ευρέως ότι θα αυξήσει ορισμένους φόρους αυτό το φθινόπωρο.
«Οι λαϊκιστές δίνουν πολλές υποσχέσεις, οι οποίες δεν μπορούν να τηρηθούν εξ ολοκλήρου», δήλωσε ο Αντρέας Πάιχλ, διευθυντής του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών Ifo, ενός ανεξάρτητου γερμανικού οικονομικού think tank που προωθεί τις απόψεις της ελεύθερης αγοράς.
Πώς τα κόμματα της δεξιάς προσαρμόζουν τις απόψεις τους για την οικονομία στα μέτρα των ψηφοφόρων
Αν και τείνουν να συμφωνούν σε θέματα μετανάστευσης, κυριαρχίας και πολιτισμού, τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα αποτελούν μια πολύ διαφορετική ομάδα όσον αφορά την οικονομία. Ορισμένα, ειδικά στην Ανατολική Ευρώπη, έχουν μακρά παράδοση αντιεμπορικών και φιλοκοινωνικών θέσεων. Πολλά άλλα, κυρίως στη Δύση, δημιουργήθηκαν ως φιλοεμπορικά κόμματα της παραδοσιακής δεξιάς.
Αυτό που έχουν σχεδόν όλα κοινά – όπως υποδηλώνει η λέξη «λαϊκιστικό» – είναι η τάση να προσαρμόζουν και να επεκτείνουν τα μηνύματά τους ανάλογα με τις ανάγκες, προκειμένου να προσελκύσουν νέους ψηφοφόρους.
Από την Ελληνική Λύση στην Ελλάδα έως το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο της Κύπρου, έχουν κυρίως αριστερές θέσεις σε θέματα οικονομίας, υποστηρίζει η Wall Street Journal.
Η έρευνα Chapel Hill Expert Survey παρακολουθεί τα μηνύματα των πολιτικών κομμάτων στην Ευρώπη εδώ και 25 χρόνια. Η τελευταία έκδοση της έρευνας, που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο, διαπίστωσε ότι οι δεξιοί λαϊκιστές έχουν επεκτείνει τα οικονομικά τους μηνύματα τα τελευταία τέσσερα χρόνια σε θέματα ρύθμισης, αναδιανομής εισοδήματος και άλλα βασικά οικονομικά ζητήματα, σύμφωνα με τον Τζόναθαν Πολκ, καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Lund της Σουηδίας και έναν από τους συντάκτες της έρευνας.
Η ποικιλομορφία των απόψεων αντανακλά εν μέρει την ετερογένεια μεταξύ των λαϊκιστικών κομμάτων. Ορισμένες ομάδες, όπως το ισπανικό VOX, που ιδρύθηκε το 2013, διατηρούν μια σχετικά συνεκτική ατζέντα υπέρ της αγοράς και του μικρού κράτους. Άλλες, από την Ελληνική Λύση στην Ελλάδα έως το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο της Κύπρου, έχουν κυρίως αριστερές θέσεις σε θέματα οικονομίας, υποστηρίζει η Wall Street Journal.
Το ακροδεξιό κόμμα VOX. REUTERS/Susana Vera
Πολλοί τάσσονται υπέρ ενός καλά χρηματοδοτούμενου δημόσιου τομέα, γενναιόδωρων κοινωνικών παροχών και εκτεταμένων εργασιακών δικαιωμάτων, πρόσθεσε ο Πολκ, αλλά πιστεύουν ότι αυτά πρέπει να ωφελούν τους πολίτες και όχι τους μετανάστες — μια θέση που ο Πολκ αποκαλεί «σοσιαλ-σωβινισμό».
Η περίπτωση του AfD και η αντίδρασή του στη διάσωση της Ελλάδας από την κρίση
Το γερμανικό κόμμα AfD είναι σχετικά πρόσφατο μέλος του οικονομικού εκλεκτικισμού. Ιδρύθηκε το 2013 από συντηρητικούς της δημοσιονομικής πολιτικής που αντιτάχθηκαν στη διάσωση της Ελλάδας από την ευρωζώνη, και στη συνέχεια κινήθηκε προς τα δεξιά, υιοθετώντας έντονες αντι-μεταναστευτικές και αντι-ευρωπαϊκές απόψεις.
Το πρόγραμμα του AfD για το 2025, που περιλαμβάνει μειώσεις φόρων και αυξήσεις επιδομάτων, θα είχε δημιουργήσει ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα 154,6 δισεκατομμυρίων ευρώ καθιστώντας τη τη δεύτερη πιο ακριβή από όλες τις προτάσεις δαπανών των μεγάλων κομμάτων, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Ifo που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο. Μόνο το νεοσύστατο αριστερό κόμμα BSW είχε πιο δαπανηρές υποσχέσεις.
Ο Λάιφ-Έρικ Χολμ, βουλευτής και κορυφαίος εμπειρογνώμονας οικονομικής πολιτικής του AfD στο κοινοβούλιο, δήλωσε ότι η δέσμευση του κόμματος για τις συντάξεις «δεν είναι κάτι που μπορούμε να επιτύχουμε αμέσως… Είναι περισσότερο ένας μακροπρόθεσμος στόχος» που θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία μεγάλων αποταμιεύσεων σε άλλους τομείς.
Αυξημένοι οι ψηφοφόροι του AfD. REUTERS/Thilo Schmuelgen
Ο Χολμ δήλωσε ότι το AfD παρέμεινε υπέρ της ελεύθερης αγοράς, αλλά πρόσθεσε ότι έχει αναπτυχθεί μια ζωντανή συζήτηση σχετικά με την οικονομική πολιτική, τόσο στο κόμμα όσο και μεταξύ των λαϊκιστών στην Ευρώπη. Ειδικά όσον αφορά το εμπόριο, ορισμένα κόμματα επικαλούνται πλέον τους δασμούς του προέδρου Τραμπ ως λόγο για την υιοθέτηση παρόμοιων μέτρων.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η υποστήριξη για το κόμμα κυμαίνεται γύρω στο 25%, σε ισοπαλία με το συντηρητικό κόμμα του καγκελαρίου Φρίντριχ Μερτς.
«Προσωπικά, θα ανησυχούσα αν τα δεξιά κόμματα ήθελαν να επιστρέψουν στον πλήρη απομονωτισμό», δήλωσε ο Χολμ. «Αυτό δεν θα ήταν ο σωστός δρόμος».
Παρά τη μείωση της μετανάστευσης για δύο συνεχόμενα χρόνια, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η υποστήριξη για το κόμμα κυμαίνεται γύρω στο 25%, σε ισοπαλία με το συντηρητικό κόμμα του καγκελαρίου Φρίντριχ Μερτς. Στις περσινές εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη Γερμανία, το 33% των εργατών δήλωσαν ότι υποστήριζαν το AfD, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κόμμα, σύμφωνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Infratest dimap.
Μια ανάλυση των φετινών γερμανικών εκλογών από τον δημοσκόπο έδειξε ότι το AfD έλαβε πάνω από ένα εκατομμύριο ψήφους από άτομα που είχαν ψηφίσει το συντηρητικό κόμμα το 2021, αλλά και 720.000 ψήφους από πρώην υποστηρικτές των κεντροαριστερών Σοσιαλδημοκρατών.
Πώς τα κόμματα της δεξιάς βρίσκουν μεγαλύτερη απήχηση
Η Εθνική Συσπείρωση της Γαλλίας προωθούσε για χρόνια θέσεις υπέρ του μικρού κράτους, της προσφοράς και της δημοσιονομικής συντηρητικότητας, αλλά άρχισε να επεκτείνει τη θέση του ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, αναζητώντας νέο κοινό.
Η αλλαγή επιταχύνθηκε μετά την οικονομική κρίση του 2008, σύμφωνα με τον Ιβάλντι, καθώς η οικονομική αβεβαιότητα εξαπλώθηκε μεταξύ των Γάλλων ψηφοφόρων, οι οποίοι άρχισαν να απαιτούν ισχυρότερη προστασία από το κράτος. Τώρα η Εθνική Συσπείρωση είναι το πιο δημοφιλές πολιτικό κόμμα της Γαλλίας.
Εκτός από το αίτημα για μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης, το κόμμα έχει προτείνει περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και την κατάργηση του φόρου εισοδήματος για όσους είναι κάτω των 30 ετών — αν και πρόσφατα δήλωσε ότι επανεξετάζει ορισμένες από αυτές τις θέσεις.
Η αντίθεση στην μετανάστευση παραμένει η πιο ξεκάθαρη σταθερή κατάσταση σε ολόκληρο το λαϊκιστικό δεξιό φάσμα.
Σε μια μελέτη που χαρτογραφεί τις οικονομικές θέσεις εννέα δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων σε οκτώ χώρες, το κεντροαριστερό Ίδρυμα Friedrich Ebert διαπίστωσε ότι η Εθνική Συσπείρωση ήταν το λιγότερο συνεκτικό «λόγω της θέσης του στο κέντρο του οριζόντιου άξονα, πράγμα που σημαίνει ότι το κόμμα υποστηρίζει τόσο αριστερές όσο και δεξιές προτάσεις οικονομικής πολιτικής».
Όπως τονίζει η Wall Street Journal, η αντίθεση στην μετανάστευση παραμένει η πιο ξεκάθαρη σταθερή κατάσταση σε ολόκληρο το λαϊκιστικό δεξιό φάσμα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ιβάλντι, είναι η γενική προσέγγιση του κινήματος σε θέματα οικονομίας που έχει διευρύνει την απήχησή του σε ένα πολύ μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού την τελευταία δεκαετία.
«Πολλά από αυτά τα κόμματα είναι πλέον υπέρμαχοι της εργατικής τάξης», είπε. «Οι εκκλήσεις για μικρότερο κράτος, περικοπές στις κοινωνικές παροχές και μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων δεν βρίσκουν απήχηση σε αυτούς τους ψηφοφόρους».
