Το χωριό Γκράματνοϊζιντλ βρίσκεται νότια της Βιέννης, στο ομοσπόνδο κρατίδιο της Κάτω Αυστρίας.
Έχει περί τους 3.500 κατοίκους και, πλέον, σχεδόν μηδενικό ποσοστό ανεργίας.
Κατάφερε να την εξαλείψει χάρη σε μια πρωτοβουλία σε παγκόσμια πρωτιά: εγγυήθηκε καθολική και άνευ όρων εργασία και στους 129 μακροχρόνια ανέργους της περιοχής.
Τετραετούς διάρκειας και εθελοντικού χαρακτήρα, το πιλοτικό πρόγραμμα MAGMA άρχισε να εφαρμόζεται το 2020 στο πλαίσιο ενός οικονομικο-κοινωνικού πειράματος σε τοπικό επίπεδο, πλην όμως με ευρύτερες προοπτικές.
Προσφέρει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών στους συμμετέχοντες – όλοι τους άνεργοι τουλάχιστον ένα χρόνο- στο πλαίσιο της προετοιμασίας τους για επανένταξη στην αγορά εργασίας.
Εκπαιδεύονται για τομείς απασχόλησης που είναι απαραίτητοι στην κοινότητα ή σε τοπικές επιχειρήσεις.
Τους παρέχονται συμβουλές και υποστήριξη από κοινωνικούς λειτουργούς, γιατρούς και ψυχολόγους.
Η συνέχεια είναι μια εγγυημένη αμειβόμενη εργασία, συνήθως με τον κατώτατο μισθό. Είτε στον δημόσιο, είτε στον ιδιωτικό τομέα -με επιπλέον επιδοτήσεις μισθών για τους εργοδότες- ή, εάν το επιθυμούν, ως αυτοαπασχολούμενοι, με βάσει τις νέες γνώσεις και δεξιότητες που έχουν αποκτήσει.
Συνολικά, το κόστος ανά άτομο υπολογίζεται σε λιγότερο από 30.000 ευρώ ετησίως. Περίπου όσο θα ήταν, σε διαφορετική περίπτωση, το συνολικό καταβαλλόμενο ποσό σε επίδομα ανεργίας.
Με το δε νεοαποκτηθέν εισόδημά τους, οι ωφελούμενοι του προγράμματος ενισχύουν τα κρατικά έσοδα με φόρους.
Σχεδόν όλοι οι μακροχρόνια άνεργοι του χωριού εντάχθηκαν οικειοθελώς στο πρόγραμμα, πλην δώδεκα που δεν μπόρεσαν για λόγους ανωτέρας βίας, όπως για παράδειγμα σοβαρά προβλήματα υγείας.
Περίπου οι μισοί συμμετέχοντες είναι νέοι, ανάμεσά τους αρκετοί απόφοιτοι πανεπιστημίου. Οι υπόλοιποι είναι κυρίως ηλικιωμένοι, που έχασαν τις δουλειές τους λίγο πριν συνταξιοδοτηθούν.
Μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης επί του πιλοτικού προγράμματος, στο δεύτερο χρόνο εφαρμογής του, έκανε λόγο για «ισχυρές θετικές επιπτώσεις στην -οικονομική και μη- ευημερία των συμμετεχόντων».
Το ένα τρίτο έχει πλέον μόνιμη θέση εργασίας σε μια τοπική επιχείρηση ξυλείας.
Ξαναγράφοντας την ιστορία
Πίσω από το πιλοτικό πρόγραμμα είναι η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης της Κάτω Αυστρίας (AMS).
Στο επίκεντρο βρίσκεται μια πρώην βιομηχανική περιοχή στο Γκράματνοϊζιντλ, το Μαρίενταλ.
Είχε αποτελέσει επίσης σημείο αναφοράς στο μακρινό παρελθόν, σε μια εξίσου πρωτοποριακή κοινωνική έρευνα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, τη δεκαετία του ‘30.
Τότε, το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στο Μαρίενταλ έκλεισε.
Σχεδόν όλες οι εργατικές οικογένειες της τοπικής κοινότητες έχασαν δουλειές και εισοδήματα. Η περιοχή ερήμωσε.
Έγινε αντικείμενο κοινωνιογραφικής μελέτης για τις επιπτώσεις της μακροχρόνιας μαζικής ανεργίας.
Παραμένει μέχρι και σήμερα κλασικό έργο στον κλάδο των Κοινωνικών Επιστημών, ως η πρώτη σχετική επιστημονική καταγραφή.
«Μία από τις κύριες θέσεις της μελέτης ήταν ότι η παρατεταμένη ανεργία οδηγεί σε μια κατάσταση απάθειας, κατά την οποία τα θύματα δεν αξιοποιούν πλέον ούτε τις λίγες ευκαιρίες που τους έχουν απομείνει», αναφέρεται στη μετέπειτα αγγλόφωνη έκδοσή της.
«Ο φαύλος κύκλος μεταξύ μειωμένων ευκαιριών και μειωμένου επιπέδου προσδοκιών παρέμεινε στο επίκεντρο όλων των μετέπειτα συζητήσεων».
Τώρα, με το MAGMA, οι τοπικές αρχές και η κοινότητα ξαναγράφουν την ιστορία, με διαμετρικά αντίθετο σημείο αφετηρίας.
Δεν αφορά, δε, μόνο το Μαρίενταλ, το Γκράματνοϊζιντλ ή την ίδια την Αυστρία, όπου το εθνικό ποσοστό ανεργίας είναι κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, στο 4,9%.
Είναι ένα πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη, που υπάρχουν εκατομμύρια μακροχρόνια άνεργοι.
Το 2022 το ποσοστό ήταν κατά μέσο όρο στο 38,5% στην ΕΕ, για άτομα ηλικίας 15-74 ετών.
Η Ελλάδα είχε τη «μαύρη» πρωτιά.
Πολιτική vs πολιτικών;
Στα σχεδόν τέσσερα χρόνια εφαρμογής του, το πιλοτικό πρόγραμμα στο αυστριακό χωριό-ορόσημο κρίνεται εξαιρετικά επιτυχημένο.
Εξάλειψε τη μακροχρόνια ανεργία. Επανένταξε κόσμο στην αγορά εργασίας, εξασφαλίζοντάς τους εισόδημα, αντί της είσπραξης επιδομάτων. Τόνωσε την τοπική οικονομία.
Αξιολόγηση του MAGMA από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης έδειξε ότι οι συμμετέχοντες ήταν πιο χαρούμενοι, πιο ασφαλείς οικονομικά και πιο ενεργοί κοινωνικά.
Αυτές οι βελτιώσεις στην κοινωνική και οικονομική ευημερία, καθώς και η μείωση της συνολικής ανεργίας, αποτελούν ένα σταθερό όφελος για όλους.
Η ελπίδα είναι ότι το MAGMA θα παραταθεί πέραν της αρχικά προβλεπόμενης λήξης του, στα τέλη του προσεχούς Μαρτίου.
O μέχρι πρότινος επικεφαλής της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης της Κάτω Αυστρίας (AMS) και ιδρυτής του προγράμματος, Σβεν Χέργκοβιτς, έχει ακόμη πιο φιλόδοξα σχέδια.
Μέλος των Σοσιαλδημοκρατών, έχει μεταπηδήσει πλέον στην τοπική πολιτική σκηνή. Οραματίζεται την επέκταση του MAGMA σε όλο το ομόσπονδο κρατίδιο σε πρώτη φάση. Σε δεύτερη, δε, σε όλη την Αυστρία.
Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ήδη προωθεί την ιδέα, ενόψει και των επικείμενων βουλευτικών εκλογών, που θα διεξαχθούν το αργότερο μέχρι το φθινόπωρο.
Ωστόσο δεν έχει γίνει ακόμη καμία ανακοίνωση για παράταση του φιλόδοξου προγράμματος, ούτε έχει δημοσιοποιηθεί η επικαιροποιημένη -και πολυαναμενόμενη- μελέτη αξιολόγησης του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
Εδώ και ένα χρόνο έχουν αλλάξει εν τω μεταξύ οι πολιτικές ισορροπίες, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Στο κρατίδιο της Κάτω Αυστρίας καταγράφηκε στις αρχές του 2023 μεγάλη στροφή προς τα δεξιά, με πρώτο το Λαϊκό Κόμμα (στο οποίο ανήκει η νέα επικεφαλής της AMS, Σάντρα Κερν), δεύτερο το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας και τρίτους τους κεντροαριστερούς Σοσιαλδημοκράτες.
Σε εθνικό επίπεδο, δε, η αυστριακή ακροδεξιά διατηρεί εδώ και καιρό σταθερό προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις και ευελπιστεί σε επανάληψη του 2000, για συγκυβέρνηση με το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα.
Με αυτά και με άλλα, οι φόβοι εντείνονται ότι το MAGMA, αν και επιτυχές, κινδυνεύει με άδοξο τέλος.
